آقای دکتر فتح اله مضطرزاده عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و استاد دانشکده مهندسی پزشکی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در جلسه شاخه شیمی فرهنگستان علوم سخنانی درباره «علم کیمیا» ایراد کرد که خلاصه سخن ایشان بدین شرح است:

«کیمیا» به عنوان قدیمی­ ترین سنت علمی شناخته­ شده در تاریخ بشر - در طبقه­بندی برخی از دانشمندان- علمی با مبدأ «ماقبل تاریخ» محسوب می­ شود.

باید یادآوری کرد که علم کیمیا در تاریخ دراز خود همواره در معرض موفقیت­ها، آسیب­ها، و پیرایه­ هائی بوده است که بطور طبیعی و در طول زمان دامن­گیر این علم شده است.

در منابع موجود و در مرحله اوّل کیمیا به علمی اطلاق می­شود که قادر است فلزات کم­ارزش را به طلا و نقره تبدیل کند.

اما به زعم بسیاری از دانشمندان این تعریف نمی­تواند به تنهائی گویای عمق و اهداف کیمیاگران باشد، بلکه همواره تبدیل فلزات کم­ارزش به طلا و یا نقره باید توأم با تحولات و تعالی درونی و روحی کیمیاگر باشد.

به مجموعه مراحلی که برای تبدیل فلزات کم ­ارزش به نقره و طلا طی می­ شود "کار بزرگ[1]" می­ گویند، و منظور از "کار بزرگ" ، آن دسته از اقداماتی است که منجر به دستیابی به «اکسیر» می­ شود، که این خود آخرین مرحله برای تبدیل فلزات به طلاست. در برخی از مراجع، دانشمندان طی سه مرحله را برای دستیابی به «اکسیر» ذکر کرده اند که این مراحل از سوی دیگر و در ادبیات -عرفانی- روحانی-، و به موازات آن منجر به یک حالت عرفانی- روحی برتر می­شود. در مورد مراحل فوق و الزامات تحقق آنها تحقیقات گسترده ­ای صورت گرفته و در منابع گوناگون به آن پرداخته شده است که لازم است در جای دیگر به تفصیل به آن پرداخته شود، هرچند سخن گفتن در مورد چنین موضوعی کاری است بس سترگ و بعید. و در اینجا لازم می­دانم فقط به اشاراتی چند به علم کیمیا بسنده کنم، تا ان­ شاءالله دانشمندان و دانشجویان بتوانند درباره ابعاد مختلف این علم و موضوع­های مربوط به آن، تحقیقات درخوری انجام دهند و آنها را به مخاطبان خود معرفی کنند.

لازم می­ دانم، باتوجه به شریط کنونی این علم، و –با عنایت به بضاعت خود- به عناوین مهمترین محورها و ابعاد علم کیمیا اشاره ­ای داشته باشم.

• تاریخ و سیر تحول کیمیا، و منشاء علم کیمیا و تعریف و طبقه ­بندی آن
• اهداف و رسالت علم کیمیا از ابتدا تاکنون
• متدولوژی و ابزارهای مورد استفاده در علم کیمیا
• مراحل مختلف انجام فعالیت­ های کیمیائی "کار بزرگ" (Opus Magnum)
• مراحل عرفانی – روحی و روانی در فعالیت­ های کیمیائی
• پایه­ گذاران، دانشمندان بنام علم کیمیا و گستره جغرافیائی علم کیمیا
• آثار و اسناد علم کیمیا در ادوار گذشته تا کنون
• وضعیت علم کیمیا در جهان امروز و اهمیت آن برای آینده
• جایگاه ایران و ایرانیان در فعالیت­ ها و موضوع­ های فوق­

با توجه به اینکه سهم کشور عزیز ما ایران در فعالیت­ های مربوط به علم کیمیا چندان چشمگیر و قابل توجه نیست، امیدوارم که پژوهشگران و دانشجویان کشور ما با عنایت به موارد فوق فعالیت­ های بیشتری در موضوع علم «کیمیا» انجام دهند.

[1]. Opus Magnum