آقای دکتر مهدی زارع رئیس شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم و استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در یادداشتی که به مناسبت 13 اکتبر روز جهانی کاهش سوانح طبیعی نوشته و در روزنامه جام جم مورخ 22 مهر 1399 چاپ شده است، به «مدیریت بحران در تهران برای زلزله بزرگ» پرداخته است. مشروح یادداشت ایشان بدین شزح است:

ریسک زلزله شدید در تهران به دلیل وجود بافت فرسوده و جمعیت زیاد و همچنین نزدیکی به پهنه گسل‌های فعال در شهر تهران در این نواحی به نسبت بالاتر است: مناطق 12 و 16 شهرداری و منطقه راه‌آهن، محور خیابان انقلاب و آزادی، ارگ قدیم تهران حد فاصل خیابان شوش، هفده شهریور، انقلاب و کارگر جنوبی و بازار تهران، خیابان مولوی، میدان بهارستان، میدان امام خمینی، محله امیریه و خیابان جمهوری اسلامی. بر اساس آخرین سرشماری سال 1395، در شمال تهران 1/2میلیون نفر و در محور مرکز به سمت جنوب تهران (در مناطق 8 تا 21 شهرداری تهران) حدود پنج میلیون نفر در نزدیکی پهنه‌های گسل‌های فعال زندگی می‌کنند، البته این تنها ریسک مرتبط با زلزله برای شهر تهران نیست و فقط برآوردی از جمعیت ساکن در «پهنه‌های گسل در شمال و جنوب شهر» را نشان می‌دهد و بدیهی است موضوع تراکم بالای جمعیت و بافت فرسوده به‌ویژه در مناطق12، 14، 15، 16 و 17 تهران خود مسأله‌ای جداگانه است. جنبش شدید در محدوده پهنه گسل و در بافت‌های فرسوده حدود 3/5 میلیون نفر، یعنی 56 درصد جمعیت تهران را شامل می‌شود.
زمین‌لرزه‌های مخرب تاریخی در ناحیه شهر‌ری سال320 قبل از میلاد مسیح و همچنین زلزله‌های تاریخی سال‌های 743، 855، 958 شهر ری و 1830 میلادی دماوند-شمیرانات و از سوی دیگر رخداد زلزله‌های مهم 1177 و 1962 میلادی بوئین زهرا در جنوب دشت قزوین در غرب تهران که برآورد می‌شود همگی بزرگایی بیش از هفت داشته‌اند، نمایانگر احتمال رخداد زلزله‌های مخرب در ناحیه شهری یا در نزدیکی گستره شهر تهران است.
این درحالی است که گسل شمال تهران با جابه‌جاکردن نهشته‌های کواترنر در ناحیه شمالی تهران همراه بوده و آخرین بررسی‌های دیرینه لرزه‌شناسی گویای لرزه‌زا بودن آن حتی در مدت زمان عهد حاضر- هولوسن- بوده است.
شبکه لرزه نگاری محلی داخل شهر تهران از خرداد 1383 از سوی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران راه‌اندازی شده و با 12 ایستگاه در حال ثبت زلزله‌های محلی با کیفیت بالاست. زلزله‌های ثبت‌شده در این شبکه بیشتر لرزه‌خیزی طبیعی در شرق تهران و محدوده شرقی گسل شمال تهران و قطعه شرقی گسل مشأ و منطقه کوه بی‌بی‌شهربانو در راستای گسل ایوانکی را شاخص نشان می‌دهد.
در پایان نامه دکتری خانم فراهانی که از دانشجویان سابق دکتری نگارنده بود و روی لرزه‌خیزی ثبت شده در همین شبکه محلی تهران طی سال‌های 1388 تا 1391 کار کرده بود معلوم شد در بازه مورد مطالعه 1383 تا 1389 لرزه‌های کمی در مجاورت گسل‌های طالقان، کهریزک و قطعه مرکزی گسل شمال تهران ثبت شده است. در عوض لرزه‌خیزی مهمی در امتداد گسل‌های مشأ، گرمسار و کندوان مشاهده شد. لرزه‌خیزی قابل‌توجهی نیز در امتداد قطعه شرقی گسل مشا به‌ویژه در مجاورت شهرهای دماوند، پردیس و منطقه شرق لواسانات ثبت شد. از سوی دیگر قطعه مرکزی گسل مشاء (از لولسانات تا میگون و شهرستانک) به احتمال زیاد چون قطعه‌ای از یک گسل فعال (گسل مشاء) قفل شدگی دارد پس در سکوت لرزه‌ای به‌سرمی‌برد.
نتایج مطالعه نگارنده سال 1374 روی قطعه شرقی گسل مشاء نشان داد این گسل باعث لغزش سالانه چهار میلی‌متر به صورت عمودی و دو میلی‌متر به صورت افقی (امتداد لغز) می‌شود. دکتر شهریار سلیمانی در پایان‌نامه دکترای خود نشان داد قطعه شرقی گسل مشاء در ۱۰هزار سال گذشته ۹ زلزله ویرانگر و مخرب داشته است. به این ترتیب هم بخش شرقی و هم بخش مرکزی گسل مشاء می‌تواند باعث بروز زلزله‌هایی با بزرگی بیشتر از ۷ شود.
اکنون اولین اولویت در کاهش ریسک و مدیریت بحران در تهران، سبک‌سازی جمعیت در معرض آسیب در منطقه تهران و پیرامون است.

روابط عمومی فرهنگستان علوم