هجده سال از زمینلرزه 5 دیماه 1382 بم می‌گذرد و در تمامی این هجده سال بعد از آن فاجعه تلخ سوال مهم مطرح در جامعه ایران آن بوده است که چنانچه همچنین زمینلرزه‌ای در تهران رخ دهد چه تبعاتی دارد؟

زمینلرزه 29 آذر 96 در ملارد در غرب تهران موجب نگرانی و اضطراب در استان‌های تهران و کرج شد. بر پایه آخرین دستاوردهای زلزله شناختی، آخرین زمینلرزه با بزرگای حدود 7 حدود 3200 سال قبل رخ داده است و این در حالی است گه گسل شمال تهران در هر 3000 تا 3500 سال در طی 27500 سال گذشته 9 زمینلرزه در حدود 7 داشته است. آخرین زمینلرزه با بزرگای بیش از 7 که نزدیک تهران رخ داده ولی در اثر جنبایی گسل مشا (دماوند) بوده است مربوط به زمینلرزه 1830 میلادی (188 سال قبل) است. به لحاظ اماری نیز در محدوده‌ای به شعاع 100 کیلومتری از مرکز تهران کنونی هر صد سال یکبار انتظار می‌رود تا یک زمینلرزه با بزرگای حدود 7 رخ دهد.

احتمال رخداد در انتهای غربی گسل شمال تهران در همین محدوده (در ناحیه وردآورد- کرج ) در محدوده فرونشست‌های غرب استان تهران نیز طی سال‌های گذشته قرار گرفته است که فرونشست زمین تا حداکثر 36 سانتی متر در سال نیز گزارش شده و در طی 37 سال گذشته، حدود 16 متر سطح سفره آب زیرزمینی درآن افت کرده است. بخشی از این پدیده که عمدتا به دلیل پمپاژ آب رخ داده موجب فرونشست و تغییرشکل سطحی زمین در ناحیه‌ای نزدیک گسل شمال تهران شده است. برآورد می‌شود که در حدود تغییرات تنش در حدود 1 اتمسفر در سال  بر اثر این جابه جایی به گسل‌های محدود غرب تهران تحمیل شود. این در حالی است که زمینلرزه ملارد 29-9-96 خود به تنهایی 5 اتمسفر افزایش فشار را روی پهنه گسله شمال تهران (در ناحیه وردآورد) موجب شد. این شواهد به همراه رخداد زمینلرزه‌های پی در پی در استان تهران و وقفه طولانی در رویداد زمینلرزه شدید بر روی گسل شمال تهران و سایر گسل‌های پیرامون آن در این مقطع زمانی و همچنین انتقال تنش بین حوزه‌ای از زمینلرزه‌ها یادآور احتمال بالاتر وقوع زمینلرزه اصلی (با بزرگای حدود 7 یا بیشتر) در محدوده تهران است.

پس از زمینلرزه ملارد در سال 1396، نگارنده طی یادداشتی به رئیس جمهور وقت، آقای دکتر روحانی، ضرورت این موارد را  یادآوری نمود. درخواست برای انجام چنین برنامه‌ای در چهارسال قبل، علی‌رغم دستور پیگیری از سوی رئیس جمهور در مراحل اداری و با نگاه رقابتی سازمان‌های مختلف و البته با دلیل یا بهانه کمبود بودجه پیگیری نشد، امید است اکنون و از طریق پیگیری در فرهنگستان علوم چنین برنامه‌ای عملی شود.

• - تشکیل کمیته عالی پایش لرزه‌ای و مخاطرات با حضور دانشمندان تراز اول داخلی و بین‌المللی تشکیل شود و جمع‌بندی نظرات این کمیته به صورت گزارشی خدمت دولت ارایه شود. یکی از اولین دستاوردهای این کمیته می‌تواند، ازریابی ریسک زمینلرزه در ایران و به ویژه در تهران و تکمیل این گزارش‌های بعد باشد.
• - تشکیل رصد خانه ملی زلزله و سوانح طبیعی در ایران با ماموریت توسعه زیرساخت پایش زلزله‌شناسی و تغییر شکل زمین در کشور جهت حمایت از شبکه‌های موجود و به روز رسانی و استانداردسازی این پایش بر پایه آنچه امروزه در جهان انجام می‌شود. این رصدخانه ملی برای تسهیل استفاده یکپارچه از داده‌ها، تولید داده و امکانات حاصل از زیرساخت های زلزله شناختی مطابق آنچه در کشور های پیشرفته برای مناطق مهم با گسلهای فعال انجام می شود ، شکل می گیرد. با این رصدخانه  در واقع دوره جدید در نحوه فعالیتهای علمی در زلزله شناسی ایران آغاز می شود. از اهداف رصدخانه ملی زلزله ایران درک دقیق و علمی فرآیندهای فیزیکی زمین لرزه‌ها، و سایر سوانح طبیعی مرتبط با زمینلرزه‌ها در ایران خواهد بود. ایجاد پلی برای همکاری‌های بین‌المللی برای موسسات، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های داخلی برای ارتقا کیفیت زیرساخت‌های کلی به سطح روز بین‌المللی از اهداف دیگر این رصد خانه خواهد بود. 
• - ارتقا کیفی نحوه مدیریت بحران در ایران (در وزارت کشور و در شهر داری‌ها) با تجدید نظر در مدیریت و نیروهای به کارگرفته شده، با هدف به کارگیری نخبگان ایرانی که در داخل کشور و در سراسر جهان مشغول کارند و همچنین بهره‌گیری موثر از توان بین‌المللی در زمینه مدیریت بحران، با توجه به وضع لرزه‌خیزی منطقه تهران و همچنین کل کشور از اولویت‌های مهم برای دهه آینده است. لازم به یادآوری است که کشور ترکیه از حدود 3 سال بعد از ما سازمان مدیریت بحران خود را به نام AFAD زیر نظر نخست‌وزیری ترکیه از آذر 1388 شکل داده و هم اکنون از نظر نیروهای به کار گرفته شده با کیفیت بالا، در تمامی سوانح داخل ترکیه و در سطح بین‌المللی با قدرت و توان و کیقیت بالا ورود می‌کند، و عملا یک موسسه با کیفیت بین‌المللی است، و لازم است در کشور ما نیز این فرآیند به سرعت طی شود. سازمان مدیریت بحران علی رغم در اختیار داشتن کارشناسان خوب، همچنان به لحاظ سازماندهی، به صورت غیرتخصصی و بر پایه اولویت‌های بروکراتیک اداره می‌شود. چنین وضعی موجب از دست رفتن فرصت‌های مهمی است که در هر حادثه مهم طبیعی باید برای هدر دادن آنها افسوس بخوریم.

نگارنده لازم می‌داند در هجدهمین سالروز زلزله 5 دیماه 1382 بم و در دیماه 1400 دو مورد به دیدگاه قبلا طرح شده نزد رئیس جمهور پیشین بیافزاید:

• - ایجاد وحمایت از کرسی " زلزله و سوانح " در فرهنگستان علوم، به عنوان محور گرد هم آمدن دانشمندان و متخصصان از تخصص‌های مختلف علمی و فنی و علوم انسانی، به عنوان جایگاه و خانه علم ایران، به منظور سازماندهی و تجمیع دانش موجود، شکل دادن به نگاه و تهیه سندی راهبردی برای مدیریت بحران زلزله و سوانح،. این کرسی به  تعریف جایگاهی  فراسازمانی برای پایش علم، هدایت راهبری فعالیت‌های علمی در جهت کاهش ریسک زلزله و سوانح طبیعی در ایران کمک می‌کند. 
• - ایجاد کانون بین‌المللی حمایت از نوآوری در زمینه کاهش ریسک زلزله و سوانح ، با تاکید بر مساله زلزله تهران، و زلزله و سوانح در کلانشهرها. دنیای جدید مسایل پیچیده و جدیدی دارد که تنها با نگاه علمی و به صورت چند رشته‌ای و از طریق حمایت از نوآوری‌های فناورانه و در مرزهای دانش، می‌توان به به حل آن مسایل به صورت تدریجی و گام به گام، و برپایه روش علمی امید بست.

اهمیت مساله زلزله تهران باید به سطح برنامه‌های راهبردی نظام ارتقا یابد و توجهی فراتر از آنچه به طور معمول به آن ابراز شده می‌طلبد.

5 دیماه 1400