نشست مرجعیت علمی با حضور  دکتر محمدرضا مخبردزفولی رئیس فرهنگستان علوم و حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در فرهنگستان علوم برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی فرهنگستان علوم، دکتر محمدرضا مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، پیرامون مرجعیت علمی، به اهمیت مرجعیت در تمامی جنبه‌های مختلف علوم و نقش دکتر خسروپناه و تلاش‌های وی در ارتباط با موضوع مرجعیت و حکمت اشاره کرد و خواستار آن شد که این موضوع به طور تخصصی در جمع‌های مرتبط با علوم انسانی و معارف اسلامی بررسی شود.

وی تاکید کرد: این مباحث نه تنها نظری هستند، بلکه باید در ارتباط با مسائل عملی نیز مورد توجه قرار گیرند. همچنین، بحث‌های مرتبط با حکمت، ریشه در دانش‌های اسلامی و ادبیات دینی دارند که باید در چارچوب مرجعیت علمی ایران جایگاه خود را پیدا کنند.

رئیس فرهنگستان در ادامه با اشاره به سه گروه از دشمنان مرجعیت اخلاق عرفانی گفت: گروه اول، کسانی که به تضعیف دانش اسلامی پرداخته و به آثار فرهنگی از جمله مثنوی اهانت می‌کنند. گروه دوم، باندهای دکاندار که اخلاق عرفانی را به نام خود مصادره کرده‌اند. و گروه سوم، ساینتیست‌هایی که هر چیزی را صرفاً از منظر آزمایشگاهی می‌سنجند و ارزش‌های عرفانی را نادیده می‌گیرند.

وی به اهمیت اخلاق عرفانی و نقش آن در مرجعیت علمی ایران تاکید و عنوان کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی باید با شجاعت و درایت به مقابله با این تهدیدها بپردازد.

خرد ناب از تجربه، دانش، و تلاش‌های علمی حاصل می‌شود

حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه نیز در نشست مرجعیت علمی اظهار کرد: یکی از مفاهیم مهم قرآنی که حکما و عرفا به آن پرداخته‌اند و به میراث حکمی افزوده‌اند، مفهوم «حکمت» است. حکمت ظرفیت ایجاد فرهنگ حکمی و تمدن حکمی را دارد. تمدن حکمی نه تنها محدود به علوم انسانی، بلکه گسترده‌تر است و به سایر علوم نیز تسری پیدا می‌کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: یکی از آیات بسیار مشهور که به حکمت اشاره دارد، آیه 269 سوره بقره است: "يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَن يَشَاءُ وَمَن يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ". خداوند حکمت را به هر که بخواهد می‌بخشد و کسی که از حکمت برخوردار شود، به خیر بسیاری دست یافته است. تنها صاحبان «لب» (خرد ناب) این مطلب را درک می‌کنند. این نشان‌دهنده رابطه‌ای عمیق میان حکمت و اولوالالباب است.

وی عنوان کرد: مفهوم لب در قرآن و روایات به خرد ناب اشاره دارد، این واژه نشان می‌دهد که خرد ناب از تجربه، دانش، و تلاش‌های علمی حاصل می‌شود.

وی اضافه کرد: حکمت در سنت دینی ما، شامل بینش، منش، و کنش است و در مقابل آن، مفاهیم غربی مانند عقلانیت مدرن قرار می‌گیرد. در غرب، عقلانیت مدرن که از قرون وسطی به بعد شکل گرفت، بر پایه‌ «اصالت فاعل شناسا» یا «هیومنیزم» (humanism) استوار شد. در این دیدگاه، انسان به عنوان منبع شناخت مطرح می‌شود و دیگر مفاهیمی مانند خدا و وحی به عنوان متعلق شناخت در نظر گرفته می‌شوند. این ایدئولوژی‌ها مانند لیبرالیسم، سوسیالیسم، فمینیسم و دیگر مکاتب فکری، همه بر مبنای هیومنیزم و اصالت انسان بنا شده‌اند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: یکی از نکات کلیدی در تفاوت‌های حکمت و مدرنیته این است که در علوم مدرن، عقل نظری و عقل عملی جایگاه ویژه‌ای دارند، اما عقل معاد در این سیستم فکری جایگاهی ندارد.

وی اضافه کرد: بنابراین، تمایز اصلی در رویکرد به علم و فناوری مدرن، در توجه به عقل معاد و مبانی ارزشی آن است. به همین دلیل، بنده از اصطلاح «علوم انسانی اسلامی» استفاده نمی‌کنم و به جای آن از «علوم حکمی» بهره می‌برم. این تفاوت مهمی است؛ چرا که علوم حکمی علاوه بر توصیف واقعیت، توصیه‌هایی ارزشی نیز دارد. برای مثال، نظریه‌های عدالت در حکمت اسلامی به مراتب عمیق‌تر و جامع‌تر از رویکردهای مدرن است. نظریات عدالت فارابی و خواجه نصیر با نظریات عدالت مدرن تفاوت‌های اساسی دارند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: در علوم انسانی مدرن، برخی از نظریات عدالت، عدالت را در سازمان و نهادها تعریف می‌کنند و عدالت فردی را نادیده می‌گیرند. اما در حکمت، عدالت هم در فرد و هم در جامعه تعریف می‌شود. این تفاوت مبنایی بر اساس نوع عقل نظری، عقل عملی، و حتی عقل معاش و معاد در تعریف عدالت و آزادی تأثیرگذار است.

استاد خسروپناه افزود: از سوی دیگر، در حکمت، بررسی مسائل علوم انسانی، مانند رابطه نسل جوان و باورهای دینی، می‌تواند از طریق عقل نظری و عملی مورد بررسی قرار گیرد و حتی ممکن است یک محقق مسلمان، مسیحی یا بی‌دین به نتایج مشابهی برسد، چرا که به کشف واقعیت پرداخته‌اند. با این حال، حکمت فراتر از کشف واقعیت است و شامل توصیه‌های ارزشی نیز می‌شود. در نهایت، این سوال مطرح است که آیا این نوع حکمت بر تمدن، فرهنگ، و علم تاثیرگذار است یا خیر؟ به نظر بنده، این مفهوم حکمت نه تنها تغییراتی ایجاد می‌کند، بلکه بر تمامی ابعاد تمدنی، از علم و فناوری گرفته تا حکمرانی و فرهنگ، اثرگذار است.

ظرفیت ایران برای مرجع بودن در دانش‌های عرفانی و حکمی

آیت الله مصطفی محقق داماد، عضو پیوسته فرهنگستان علوم در ادامه به اهمیت جایگاه علمی ایران به عنوان "ام‌القرا" اشاره و تاکید کرد که این جایگاه مرجعیت علمی نباید مورد بی‌توجهی قرار گیرد.

وی تصریح کرد که ایران به دلیل غنای دانش‌های عرفانی و حکمی، این ظرفیت را دارد که مرجع جهانی در این حوزه‌ها باشد. به گفته دکتر محقق داماد، هرکسی که بخواهد این دانش را عمیقاً درک کند، باید به ایران بیاید و از منابع و متون اصیل فارسی بهره‌برداری کند.

وی بیان کرد که دانش حکمی و عرفانی ریشه‌دار در ایران است و نباید این دانش ارزشمند را نادیده بگیریم یا به سادگی از دست بدهیم. به باور وی، ایران این توان را دارد که مرجعیت علمی جهانی را در این زمینه‌ها به دست آورد و هرکسی که به دنبال فراگیری و درک عمیق این علوم است، باید به ایران مراجعه کند و حتی زبان فارسی را برای دسترسی به این منابع یاد بگیرد.

در ادامه، دکتر محقق داماد با تأکید بر اهمیت حفظ این میراث علمی، هشدار داد که نباید این دانش را ارزان از دست داد و تأکید کرد که هر فردی نمی‌تواند به این دانش و مرجعیت علمی دست یابد، مگر آنکه در مقابل آن زانو بزند و به یادگیری دقیق و عمیق آن اهتمام ورزد.

در این جلسه گزارشی درباره وضعیت رشته های علوم انسانی در دانشگاه‌های جهان از سوی دکتر حسن ظهور عضو پیوسته فرهنگستان علوم ارائه شد.

 گالری تصاویر