روز هشتم دی ماه به عنوان «روز پتروشیمی» در تقویم صنعتی و علمی کشور شناخته می‌شود؛ روزی که یادآور اهمیت صنعت پتروشیمی در توسعه اقتصادی، خلق ارزش‌افزوده، و تامین نیازهای صنعتی و اجتماعی کشور است. صنعت پتروشیمی، به عنوان یکی از ارکان اصلی صنایع بالادستی، نقش کلیدی در تکمیل زنجیره ارزش و توسعه پایدار دارد. این صنعت با تبدیل مواد خام نفتی و گازی به محصولات متنوع و ارزشمند، علاوه بر ارزآوری قابل توجه، سهم بسزایی در رشد اقتصادی و کاهش وابستگی به خام‌فروشی نفت داشته است.

به همین مناسبت، فرصتی فراهم شد تا گفت‌وگویی ویژه با دکتر علی وطنی، عضو مدعو شاخه مهندسی شیمی فرهنگستان علوم داشته باشیم. در این مصاحبه، به بررسی جایگاه علمی و صنعتی ایران در حوزه پتروشیمی، چالش‌ها، و فرصت‌های پیش‌رو پرداخته‌ایم. این گفت‌وگو همچنین نگاهی دارد به راهکارهای بومی‌سازی دانش و فناوری‌های پیشرفته در این عرصه.

دکتر وطنی، همکار مدعو شاخه مهندسی شیمی فرهنگستان علوم، در گفت‌وگویی با پایگاه اطلاع رسانی فرهنگستان علوم، با اشاره به جایگاه استراتژیک صنعت پتروشیمی در اقتصاد کشور گفت: صنعت پتروشیمی همچون قلب تپنده‌ای در ساختار اقتصادی ایران عمل می‌کند و همواره محرک اصلی رشد و توسعه پایدار بوده است.

وی یکی از مهم‌ترین مزایای این صنعت را ارزآوری از طریق صادرات محصولات متنوع دانست و افزود: در شرایطی که نوسانات قیمت نفت و تحریم‌های اقتصادی فشار زیادی بر درآمدهای ارزی وارد می‌کند، صادرات محصولات پتروشیمی می‌تواند جایگزینی پایدار و موثر برای تامین ارز مورد نیاز کشور باشد.

همکار مدعو فرهنگستان علوم همچنین به ظرفیت‌های اشتغال‌زایی این صنعت اشاره کرد و گفت: پتروشیمی نه تنها فرصت‌های شغلی گسترده‌ای را فراهم کرده، بلکه در جذب و حفظ نخبگان نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند. محصولات این صنعت به‌عنوان مواد اولیه در صنایعی مانند کشاورزی، داروسازی، پلاستیک، نساجی و خودروسازی، توسعه صنایع پایین‌دست را نیز ممکن ساخته است.

وی در ادامه به اهمیت خودکفایی داخلی در این حوزه پرداخت و تصریح کرد: صنعت پتروشیمی توانسته گامی بلند در کاهش وابستگی به واردات بردارد. این امر، علاوه بر بهبود تراز تجاری کشور، زمینه تحقق خودکفایی صنعتی را فراهم کرده است.

دکتر وطنی در بخش دیگری از این گفت‌وگو، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین را عاملی موثر در پیشرفت این صنعت عنوان کرد و گفت: فناوری‌هایی نظیر اتوماسیون، حسگرهای پیشرفته، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی، تحولی چشمگیر در بهینه‌سازی فرآیندهای تولید، کاهش هزینه‌ها، ارتقای کیفیت و کاهش اثرات زیست‌محیطی ایجاد کرده است. این موضوع کاملا در راستای سیاست‌های راهبردی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.

همکار مدعو فرهنگستان علوم با تاکید بر اهمیت حمایت‌های همه‌جانبه از این صنعت، خواستار توجه بیشتر به توسعه فناوری‌های بومی و تقویت زیرساخت‌های صنعتی کشور شد.

چالش‌ها و فرصت‌های صنعت پتروشیمی در مسیر توسعه پایدار

دکتر وطنی در بخشی از صحبت‌های خود با اشاره به نقش حیاتی فناوری هوش مصنوعی در این صنعت گفت: هوش مصنوعی، به‌عنوان ابزاری قدرتمند، امکان پیش‌بینی و پیشگیری از خرابی تجهیزات، بهینه‌سازی فرآیندهای تولید و تحلیل داده‌های گسترده را فراهم آورده است. این فناوری، ضمن کاهش هزینه‌ها، ایمنی و کارایی تولید را به سطح بالاتری ارتقا داده و نقشی تعیین‌کننده در افزایش بهره‌وری ایفا می‌کند.

وی همچنین به اهمیت مدیریت زنجیره ارزش در موفقیت صنعت پتروشیمی اشاره کرد و افزود: مدیریت زنجیره ارزش، که از استخراج مواد اولیه تا عرضه محصولات نهایی و مدیریت پسماند را شامل می‌شود، نیازمند هماهنگی کامل است. این هماهنگی می‌تواند به کاهش هزینه‌ها، افزایش سودآوری و بهبود کیفیت محصولات منجر شود. استفاده از فناوری‌های پیشرفته‌ای نظیر بلاکچین و اینترنت اشیا، با ارتقای شفافیت و کارایی در مدیریت زنجیره ارزش، مزیت رقابتی این صنعت را تقویت می‌کند.

همکار مدعو فرهنگستان علوم همچنین با اشاره به چالش‌های پیش‌روی این صنعت، از جمله نوسانات قیمت نفت، رقابت جهانی، محدودیت‌های زیست‌محیطی و تحریم‌های اقتصادی، اظهار داشت: برای غلبه بر این موانع، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تمرکز بر فناوری‌های پیشرفته با محوریت نوآوری، ضروری است. توسعه بازارهای جدید، به‌ویژه بازارهای نوظهور با تمرکز بر محصولات با ارزش افزوده بالا، می‌تواند مسیر پیشرفت این صنعت را هموار کند.

وی در ادامه تاکید کرد: رعایت استانداردهای زیست‌محیطی برای افزایش رقابت‌پذیری و دسترسی به بازارهای جهانی نقشی اساسی دارد. کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی، تصفیه پساب‌ها، کاهش تولید پسماند و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله اقداماتی است که می‌تواند توسعه پایدار صنعت پتروشیمی را تضمین کند.

در پایان، دکتر وطنی با قدردانی از تلاش‌های بی‌وقفه پرسنل صنعت پتروشیمی، این روز را تبریک گفت و افزود: با برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هوشمندانه و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، صنعت پتروشیمی ایران می‌تواند جایگاه خود را در سطح جهانی تثبیت کرده و به رشد پایدار اقتصادی کشور کمک کند.

فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران نیز ضمن ارج نهادن به زحمات و تلاش‌های صادقانه پرسنل شریف پتروشیمی و حمایت از توسعه پایدار این حوزه، روز صنعت پتروشیمی را به همه فعالان این عرصه و مردم عزیز ایران اسلامی صمیمانه تبریک می‌گوید.