جلسه سخنرانی «آبزی پروری دریایی در آب های ایران (فرصت ها و چالش ها) با رویکرد اقتصاد دریا محور و محدودیت منابع آب شیرین» در تاریخ 10 آبان 1402 توسط شاخه شیلات گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، با شرکت بیش از 90 نفر از استادان  و پژوهشگران از دانشگاه ها و مراکز پژوهشی و اعضای گروه فرهنگستان و نیز متخصصان شیلات در فرهنگستان علوم برگزار شد.

در ابتدای جلسه آقای دکتر حسن احمدی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ضمن خوش آمدگویی به شرکت کنندگان با بیاناتی جلسه را افتتاح کرد و سپس آقای دکتر نصراله محبوبی صوفیانی، عضو وابسته شاخه شیلات فرهنگستان علوم و دبیر علمی نشست، ضمن تبیین اهمیت موضوع سخنرانی، سخنران جلسه، آقای دکتر همایون حسین زاده صحافی همکار مدعو شاخه شیلات فرهنگستان علوم و استاد مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور را معرفی کرد. سپس آقای دکتر حسین راده صحافی سخنرانی مبسوط و تحلیلی خود را ارائه کردند که خلاصه آن بشرح ذیل است.

چکیده

پرورش ماهي و استفاده از پروتئين آبزيان از رويكردهاي جهاني براي تأمين امنيت غذايي است که در اين زمينه بخشي از آبزي پروري به كرانه هاي ساحلي و محیط های دریایی اختصاص می یابد. بررسی آمارها و مستندات بین المللی در سال 2020 حاکی از نقش بی بدیل تولید و توسعه آبزی پروری دریایی در جهان بوده که از مجموع 6/122 ميليون تن آبزي پروري، بخش قابل توجهي از آن درحدود 1/33 ميليون تن به آبزي پروري در مناطق ساحلي و آب هاي دريايي اختصاص دارد. البته باید به این آمار تولید جهانی جلبک های دریایی (35 میلیون تن) را اضافه نمود که جمعاً 1/68 میلیون تن را شامل می شود. از این بین نزديك به 5/17 ميليون تن نرم تنان و صدف هاي خوراكي، قريب به 3/8 ميليون تن انواع ماهي و قریب به 7/6 ميليون تن از سخت پوستان با محوريت پرورش ميگو و 400 هزار تن نیز در قالب سایر آبزیان در آب هاي دريايي و كرانه هاي ساحلي توليد شده است. آبزی-پروری دریایی در ایران فرصت بی نظیری در تولید انواع آبزیان ایجاد می نماید که با در نظر گرفتن مؤلفه های توسعه پایدار از قبیل توجه به مبانی محیط زیست و جنبه های اقتصادی و اجتماعی، زمینه اشتعال مولد را نیز فراهم می آورد. امروزه به علت برخي محدوديت هاي توليد و كمبود آب در استان هاي غير ساحلي، رويكرد استفاده از پيكره هاي آبي در شمال و جنوب كشور مانند درياي خزر، خليج فارس و درياي عمان براي آبزي پروري شكل گرفته و رو به گسترش است. در عین حال ظرفيت هاي زيادي براي آبزي پروري در آب هاي دريايي و همچنين در سواحل شمال و جنوب كشور وجود دارد. در حال حاضر بخشي از پرورش ماهي در قفس در كشور با استفاده از منابع آب دريايي صورت مي گيرد (با تولید متجاوز از 6700 تن در سال 1401) و زمينه توسعه دانش محور اين فعاليت در بسياري از مناطق دریایی وجود دارد. در همین رابطه پرورش میگو در طی چند دهه اخیر در کرانه های ساحلی رونق یافته و با بیش از 60 هزار تن در سال 1401 رسیده و همچنان رو به رشد است. در کشور جمهوری اسلامی ایران، آبزی‌پروری طی سال‌های اخیر از رشد و شتاب بالایی برخوردار بوده و آمارها بیانگر دستیابی به تولید بیش از 600 هزار تن از انواع ماهیان گرمابی و سرد آبی و همچنین میگو و ماهیان خاویاری در سال 1401 می باشند. در این‌ ارتباط با تنوع گونه‌ها و محیط‌های پرورشی و نیز تنوع روش‌های تولید مواجه هستیم که در قالب سیستم‌های غیر متراکم، نیمه متراکم، متراکم و فوق متراکم تقسیم‌بندی می‌شوند. در هر یک از نظام‌های تولیدی از جمله تکثیر و پرورش آبزیان در محیط های دریایی ضمن ورودی‌هایی نظیر نیروی انسانی، ماشین‌آلات، مواد و نهاده‌های اولیه، اعتبارات و تسهیلات، و مدیریت و نظام بازار که نهایتاً پایداری، بهره ‌وری و اقتصاد تولید را تحت تأثیر قرار می‌دهند، موضوع جانمایی ها و مکان یابی ها بسیار مهم هستند. با توجه به محدودیت آبی (آب شیرین) در کشور و نیاز به تولید و تأمین پروتئین و برنامه های میان مدت و بلندمدت سازمان شیلات ایران، رویکرد به بهره گیری از آب های دریایی برای آبزی پروری امری اجتناب ناپذیر و در عین حال نیازمند برنامه ریزی اصولی مبتنی بر دستاوردهای علمی و فناوری های نوین است. بر این اساس تدوین نقشه آمایش ساحلی برای آبزی پروری در دریا و کرانه های دریایی با توجه به مولفه های توسعه، از نظر شیوه ها و مدل ها، مکان ها و موقعیت های جغرافیایی و اهداف و بازار ضروری به نظر می رسد. در این ارتباط بهره گیری از مدیریت یکپارچه ساحلی کلید توسعه پایدار آبزی پروری در سواحل و کرانه های دریایی با توجه به تأثیر تغییر اقلیم در کشور حائز اهمیت است. توانمندسازي نيروي انساني از طريق آموزش و ترويج و همچنين در نظر گرفتن مشاركت و ظرفيت جوامع محلي، تشكل هاي صنفي، اتحاديه ها و صنوف مرتبط، شركت هاي دانش بنيان و استارت اپ ها و دانشگاه ها و مراكز تحقيقاتي در كنار توجه به ظرفيت هاي بازار (داخلي و بين المللي) و آينده پژوهشي در اين زمينه از ضروريات توسعه پايدار آبزي پروري ساحلي محسوب می شوند. در عین حال توجه جدی به ملاحظات زیست محیطی به ویژه توان اکولوژیک بوم سازگان های آبی و مباحث اقتصادی و اجتماعی به عنوان مولفه های توسعه پایدار از ضروریات توفیق در این امر می باشند. همچنین برخي ملاحظات به عنوان پيشران در تحقق اهداف توسعه آبزي پروري دريايي با محوريت پرورش ميگو و سایر آبزیان در سواحل و ماهي در قفس هاي دريايي نزدیک به ساحل و یا دور از ساحل مطرح بوده كه از آن جمله مي توان به زنجيره توليد تا مصرف، حمايت، هدايت و تشويق سرمايه گذاران، تقويت فرهنگ مصرف و كشش بازار، حمايت از پژوهش هاي مرتبط با تنوع گونه-اي آبزيان، پايش اكوسيستم ها و مدیریت بیماری ها، مديريت يكپارچه مناطق ساحلي، ثبت و پردازش اطلاعات و آمار، تخصيص اعتبارات و تسهيلات، تقويت و اصلاح نظام حكمراني در اين زمينه و استفاده از تكنولوژي ها و فناوري هاي نوين و هوشمندسازي سيستم ها و مزارع پرورشي آبزيان اشاره كرد.