1-مقدمه:توسعه انرژی های تجدیدپذیر(اتپ) به منظور کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، حفظ منابع ملی تجدید ناپذیر، کاهش شدید مصرف آب، کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای، جلوگیری از تغییر اقلیم، پایداری محیط زیست و داشتن امنیت انرژی برای ایران اجتناب ناپذیر شده است. رشد نیروگاه های (اتپ) در جهان ودر 5 سال آینده2 برابر شده، به5640 GW می رسد. در سال ۱۴۰۱ فقط حدود یک درصد از برق تولیدی کشور از (اتپ) تولیده شده است که بیست برابر کمتر از میانگین جهانی است. در حال حاضر ایران از نظر انتشار گاز CO2 مقام ششم را در جهان دارد. طبق قانون هوای پاک که در سال 1398تصویب شده است بایستی حداقل30% افزایش سالانه ظرفیت مورد نیاز برق کشور از (اتپ) تامین شود، در حالی که این رقم در پایان برنامه ششم حدود ۱% بوده است.

2-برنامه جهانی و منطقه ای (اتپ): نگاه به برنامه جهانی و کشورهای منطقه نشان می دهد که اغلب کشورهای منطقه بیش از 30% برق خودرا تا سال 2030 از (اتپ) تولید خواهند کرد و ایران با ظرفیت بالفعل 114 GW، قرار است ۱۰% برق یا 10GW تا سال 2026 تامین نماید. مصرف آب نیروگاه های بخاری بیش ار 20 برابر نیروگاهای خورشیدی است و ادامه روند فناوری های موجود پاسخگوی آینده پایدار کشور نیست.

3-بررسی برنامه‌های توسعه (اتپ) کشور: از برنامه چهارم توسعه به خرید تضمیني انرژی های نو اشاره شده است. برای اولین بار در قانون برنامه پنجم توسعه یک فصل به انرژی پاک برای 5 GW دیده می شود و در برنامه ششم دولت مکلف به اجرای سیاست‌های «اتپ» و حداقل 5% ظرفیت برق کشور بوده است. استفاده از (اتپ) در سند ملي راهبردی انرژی کشور مصوب ۱۳۹۶ هیأت وزیران ذکر شده ولی برنامه ریزی جامع انرژی کشور و توسعه فناوری تدوین شده مشابه برنامه های توسعه بسیار ناموفق بوده است. توسعه (اتپ) مستلزم تصمیمات راهبردی زیادی است که در ردیف 6 آمده است.

4- سیاست‌های حمایتی انرژی‌های پاک: اکثر کشورهای جهان که در تولید برق (اتپ) پیشرو هستند، تولید آنرا تحت پوشش چندین سیاست تشویقی هم‏زمان قرار دارند، که یکی ازمهمترین آنها برقراری تعرفه‌های واقعی و جهانی حامل‏ های انرژی است . مشوق ‏های ایران و بهای نامناسب قیمت برق نتوانسته است اثر گذار باشد و با 30% توسعه سالیانه(اتپ) فاصله زیادی دارد.

5-سیاستگذاری‌های آینده توسعه (اتپ): سندهای راهبردی و نقشه راه‌های متعددی ارایه شده که عمدتا عملی نشده اند. سیاست قیمت‏ گذاری نامتوازن حامل‏ های انرژی و بهره وری فاجعه آمیز آن را به یک اقتصاد بی ثبات تبدیل کرده است. در دنیا حدود هزینه تولید هر کیلووات‏ ساعت برق (اتپ) کمتر از 3 سنت، سیکل ترکیبی بیش از 5 سنت واتمی بیش از 5/5 سنت است. این ارقام بدون محاسبه هزینه‏ های اجتماعی تولید آلایندگی است وحدود هزینه ‌سرمایه‌گذاری اولیه بازای هر کیلووات، خورشیدی 600 دلار، بادی 1000، سیکل ترکیبی 1370، و اتمی 5000 دلار است. همچنین حدود زمان اجرا ی خورشیدی 1، بادی 2، سیکل ترکیبی 6 و اتمی 10 سال است که بوضوح ارجحیت (اتپ) را نشان می دهد.

6-الزامات حکمرانی برای پیاده سازی (اتپ): برای تحقق توسعه (اتپ) پیشنهاد می شود موارد ذیل در برنام هفتم توسعه کشور لحاظ شود.
الف- سیاسی و ساختاری: تامین منابع مالی کافی و با رفع تحریم‌ها، تنش زدایی و عادی سازی روابط سیاسی با کشور‌های جهان و پیوستن به جامعه جهانی و پذیرش مقررات بین المللی بویژه در حوزه مالی و بانکی، اصلاح ساختار بازار انرژی جهت حذف وساطت و دخالت دولت در خرید و فروش و تعیین قیمت انرژی و اجرای مصوبه 30% سالیانه(اتپ)، تشکیل نهاد تنظیم مقررات انرژی برای اطمینان از برقراری رقابت باواقعی سازی قیمت حامل های انرژی فسیلی و جلوگیری از انحصار، فعال کردن دیپلماسی انرژی بمنظور احیای بازار‌های صادراتی بخش خصوصی، آزاد سازی واردات، صادرات و تبادل انواع انرژی توسط بخش خصوصی.
ب- برنامه ریزی و سیاستگذاری: جذاب‏ سازی کسب و کار (اتپ) با ارائه سیاست‏ های تشویقی چند‏لایه، مانند کشورهای پیشرو و استفاده از ظرفیت ‏های ماده 12 قانون رفع موانع تولید برای توسعه (اتپ) و یا هر سیاست تشویقی موثر دیگر و:
- تدوین سیاست ‏های حمایتی در زمینه گرمایش و سرمایش خورشیدی ، تامین (اتپ) برای حمل‏ و‏ نقل، تولید محصولات کشاورزی ، ایجاد واحدهای آب شیرین کن و تولید محصولات دریائی و گلخانه ای
- توسعه انواع فناوری‌های ذخیره سازی برق با اولویت و تاکید بر سوخت هیدروژن
- توسعه زیر ساخت‌های حمل و نقل برقی با اولویت مترو، اتوبوس‌های برقی و تاکسی‌های شهری برقی، بهره گیری از باتری خودروهای برقی برای ذخیره سازی برق شبکه
- هوشمند سازی مجموعه ساختار انرژی کشور
- توسعه خطوط تولید خودرو‌های برقی هماهنگ با روند توسعه زیر ساخت‌ها
- گسترش آگاه ‏سازی عمومی و آموزش‌های تخصصی در مدیریت انرژی و توسعه (اتپ)
- تولید و توسعه زنجیره فناوری های پیشرفته و یا واردات کلیه لوازم، تجهیرات و فناوری‌های مورد نیاز مدیریت مصرف انرژی و تولید برق ‌تجدید‌پذیر

گروه علوم مهندسی، فرهنگستان علوم ج.ا. ایران،  اردیبهشت 1402