روز پنجشنبه دوم دی 1400، بیست‌ودومین دوره اعطای جایزه ترویج علم با نکوداشت 40 سال فعالیت علمی و ترویجی آقای دکتر علی اکبر صالحی استاد مهندسی هسته ای دانشگاه صنعتی شریف و عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. در این مراسم که در تالار قلم کتابخانه ملی ایران برگزار شد، علاوه بر بزرگداشت استاد دکتر علی اکبر صالحی، برگزیدگان بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم در حوزه های مختلف معرفی و تجلیل شدند.
آیت‌الله آقای دکتر سید مصطفی محقق‌داماد عضو پیوسته و رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم از سخنرانان این مراسم بود که ضمن تجلیل از مقام علمی و اخلاقی دکتر علی اکبر صالحی، در بخشی از سخنانش درباره ارزش علم و اهمیت آن سخن گفت و با طرح این پرسش که چرا وضعیت خاورمیانه این گونه است؟ و چرا ما در خاورمیانه امروز گرفتار آدم‌کشی و خونریزی هستیم به موضوع کج‌اندیش دینی اشاره و تصریح کرد که باید دین را به‌درستی و روشنی به جامعه معرفی کنیم.
آقای دکتر علی اکبر صالحی معاون پژوهشی و قائم مقام رئیس فرهنگستان علوم نیز در این مراسم ضمن تشکر از انجمن ترویج علم برای برگزاری این مراسم و نیز تشکر از اظهار لطف آقای دکتر محقق داماد، در بخشی از سخنانش اظهار داشت که در جامعه‌ای که عدالت نباشد علم پا نمیگیرد. ایشان تغییر در روشهای سنتی آموزش‌و‌پرورش را شیوه دیگری دانست که باید در ترویج علم در نظر گرفته شود و به‌جای القائات یک‌طرفه در مدارس باید دانش‌آموزان را به ایجاد فضای امید، روحیه پرسشگری و خلاقیت، نظم‌پذیری، خطرپذیر بودن، اهل گفت‌وگو و تعامل بودن و برخورداری از روحیه مشارکت و کار گروهی تشویق کرد. دکتر صالحی همچنین در بخش دیگری از صحبتهای خود گفت: «اگر میخواهید عالم را تکریم کنید، باید اجازه دهید بدون دغدغه امنیتی آرای خود را مطرح کند». او همچنین به سخنان حضرت علی (ع) اشاره کرد که «علم قدرت است. هرکه بیابد بر دیگران چیره میشود» و تأکید کرد این سخنان «در شرایط کنونی کشورمان بسیار معنی دارد» . ایشان در بخش دیگری از سخنانش به پدیده مهاجرت نخبگان اشاره کرد و گفت که نمیتوان از افراد خواست تا نروند اما می‌توان کاری کرد که به ایران وصل باشند و از دانششان استفاده کرد و تأکید کرد «باید مشکلاتمان را با دنیا حل کنیم وگرنه هیچ‌وقت آزمایشگاه‌هایمان تکمیل نمیشود». مشروح سخنان دکتر علی اکبر صالحی متعاقباً منتشر خواهد شد.
در ادامه این آیین، برگزیدگان بیست‌ودومین دوره جایزه ترویج علم معرفی و تقدیر شدند. لوح سپاس برگزیدگان این دوره جایزه به شرح ذیل است:
هیأت مدیره انجمن ترویج علم ایران با تشکر فراوان از هیأت داوران در کمیته جوایز، جوایز بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران در سال ۱۴۰۰ را به افراد و نهادهای زیر اهدا می کند:
استاد ارجمند، جناب آقای دکتر حسن عشایری
به پاس خدمات ارزشمند، فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در حوزه علوم شناختی و اعصاب و انتقال مفاهیم مؤثر علمی به جامعه ایرانی تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
استاد ارجمند، جناب آقای محمدرضا سحاب
به پاس خدمات ارزشمند، فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در آموزش جغرافیا، تدوین نقشه‌های مختلف جغرافیایی، انجام فعالیت‌های پژوهشی و مطالعاتی درباره نقشه‌های تاریخی و کهن برای حفظ نام خلیج فارس، تألیف چندین جلد اطلس ارزشمند، تدوین اطلس‌های جغرافیای عمومی ایران و جهان و اطلس‌های آموزشی برای دانش‌آموزان، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
استاد ارجمند، جناب آقای دکتر محمدتقی توسلی
به پاس خدمات ارزشمند، فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در راستای بسط علم فیزیک شاخه اپتیک در گستره آموزش عالی، آموزش و پرورش و به ویژه عموم جامعه، انتشار یافته‌های پژوهشی و برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی پیوند دهنده این دانش ارزشمند با اجتماع، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
استاد ارجمند، جناب آقای دکتر سیامک زندرضوی
به پاس خدمات ارزشمند، فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در راستای بسط دانش جامعه‌شناسی به ویژه عرصه جامعه‌شناسی مردم‌مدار و افزایش آگاهی و توانمند‌سازی عموم با پیوند این دانش ارزشمند با جامعه به کمک برگزاری دوره‌ها، کارگاه‌ها و اجرای برنامه‌های متنوع علمی، پژوهشی و آموزشی، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
پژوهشگاه ملّی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی
به پاس خدمات و فعالیت‌های ارزشمند ترویجی و آموزشی آن پژوهشگاه در زمینه بسط دانش اقیانوس‌شناسی به کتب درسی و عموم جامعه از طریق برگزاری دوره‌ها، کارگاه‌ها و اجرای برنامه‌های متنوع علمی، پژوهشی وآموزشی محلی و ملی، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
استاد ارجمند، جناب آقای علی‌اصغر سیدآبادی
به پاس فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همه جانبه تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در شکل‌گیری حرکت‌های بزرگ ترویج کتاب‌خوانی و استفاده از تمام ظرفیت‌ها در عرصه فرهنگ کودکی با مشارکت نهادهای غیر دولتی و مدنی، دستگاه‌های دولتی و نهادهای عمومی در شهرها و روستاهای ایران برای برگزاری جشنواره‌ها و جوایز گوناگون که با هدف رشد تفکر انتقادی و خلاق و تقویت روحیه جمعی و مشارکت و دگرپذیری در میان کودکان و نوجوانان و خانواده‌های آنها صورت پذیرفته است، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران (زنده یاد توران میرهادی) را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
استاد ارجمند، جناب آقای دکتر سیدعلیرضا ناجی
به پاس فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، گسترده، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در زمینه بالا بردن سطح آگاهی و دانش عموم مردم در حوزه اطلاعات بهداشتی مرتبط با حفظ سلامت عمومی جامعه در دوران همه‌گیری کرونا، با بهره‌گیری از ابزارهای مختلف رسانه‌ای و با هدف اشاعه علم و تفکر علمی به عنوان ضرورتی غیر قابل انکار، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
تلاشگر ارجمند، جناب آقای امیرعماد میرمیرانی
به پاس فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در راستای افزایش آگاهی نسبت به دنیای دیجیتال و توسعه و ترویج مفاهیم آن، استفاده مؤثر از این بستر برای افزودن پیوند میان جامعه و دنیای دیجیتال، ایجاد باورهای صحیح در این موضوع، معرفی منابع به‌روز و آموزش سواد دیجیتال به عنوان بستری برای توسعه علمی، لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
فرهیخته ارجمند، جناب آقای دکتر محمدرضا نوروزی
به پاس فعالیت‌های مستمر و گسترده ایشان در زمینه‌های گوناگون و با بهره‌گیری از ابزارهای مختلف با هدف عمومی کردن علم و اشاعه تفکر علمی در بین مردم، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
شبکه آموزش سیمای جمهوری اسلامی ایران «برنامه مدرسه تلویزیونی ایران»
به پاس فعالیت‌های مستمر و گسترده برنامه «مدرسه تلویزیونی ایران» که با شناخت بهنگام یکی از نیازهای ضروری کشور در نخستین روزهای آغاز همه‌گیری کرونا و تعطیلی مدارس و اقدام سریع خود توانست موجب استمرار آموزش فرزندان این مرز و بوم گردیده و شرایط بهره‌گیری تمام دانش‌آموزان و برقراری امکان دسترسی یکسان همه کودکان و نوجوانان ایرانی در اقصی نقاط کشور را فراهم آورد، لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
استاد ارجمند، جناب آقای دکتر حسین آخانی سنجانی
به پاس فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، گسترده، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در فرهنگ‌سازی در زمینه پایشگری خردمندانه محیط زیست، پیش‌بینی و شناسایی آسیب‌ها و اعلام پیش‌رس مخاطرات، آموزش عمومی با تلاشی فراتر از فضای پژوهشی و دانشگاهی در راستای شناخت مسئولانه مردم از طبیعت و تعامل با آن، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران (زنده یاد هنریک مجنونیان) را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
فرهیخته ارجمند، جناب آقای رضا ساکی
به پاس خدمات ارزشمند، فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در راستای سپاسگزاری از کوشش‌های بی‌دریغ جنابعالی و تأکید بر لزوم تداوم و حمایت از این تلاش‌ها، با اهدای این تقدیرنامه از فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، گسترده، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای جنابعالی در جلوگیری از سیر تخریب جنگل‌های زاگرس و حفاظت از جامعه جنگلی بلوط ایرانی (گونه غالب جنگل‌های استان لرستان) به عنوان وسیع‌ترین پوشش درختی جنگل‌های بلوط غرب و جنوب غرب ایران، لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران (جایزه زنده یاد هنریک مجنونیان) را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
استاد ارجمند، جناب آقای جلال جلیلی
به پاس خدمات ارزشمند، فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همهجانبه، تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در دسترس‌پذیر کردن آموزش برای دانش‌آموزان مناطق محروم کشور، شوق‌انگیز کردن امر آموزش با استفاده از کتاب داستان در تدریس درس‌هایی چون ریاضی، استفاده از ابزار بومی در آموزش مفاهیم علمی به کودکان، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران (جایزه زنده یاد بهمن بیگی) را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
استاد ارجمند، سرکار خانم شهناز عشایری
به پاس خدمات ارزشمند، فعالیت‌ها و تلاش‌های پویا، همهجانبه تأثیرگذار، مسئولانه، هدفمند و حرفه‌ای ایشان در دسترس‌پذیر کردن آموزش برای دانش‌آموزان مناطق محروم کشور، شوق‌انگیز کردن امر آموزش با استفاده از کتاب داستان در تدریس درس‌هایی چون ریاضی، استفاده از ابزار بومی در آموزش مفاهیم علمی به کودکان، تندیس و لوح سپاس بیست و دومین دوره جایزه ترویج علم ایران (جایزه زنده یاد بهمن بیگی) را به حضورشان تقدیم می‌نماییم.
متن کامل سخنرانی آقای دکتر علی اکبر صالحی:
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحمن الرحیم
با سلام و درود به ارواح طیبه شهدا به خصوص بر روح پرفتوح امام عزیز راحلمان، محیِ الدّین زمان، و با آرزوی سلامتی و توفیق بیش از پیش برای خلف صالح او، مقام معظم رهبری، سکان دار این انقلاب مقدس و شکوهمند در این برهه بسیار حساس. ایام فاطمیه را خدمت شما بزرگواران تعزیت و تسلیت عرض میکنم. ابتداً بر خود فرض می دانم که از انجمن ترویج علم و شخص خانم دکتر قدیمی تشکر ویژه کنم که این بنده حقیر را مفتخر فرمودند که امروز در جمع شما فرهیختگان حضور یابم. از برادر و استاد گرانقدر جناب آقای دکتر محقق داماد که توفیق آشنایی بیش از 4 دهه را در خدمت ایشان دارم، نسبت به عنایت ویژه ای که به بنده داشتند، سپاسگذاری نموده، از مهر و لطف ایشان ممنونم و نمی دانم که چگونه تشکر کنم. «وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ [/ آیه 53 سوره یوسف». "و من نفس خود راتبرئه نمى‌كنم، چرا كه نفس آدمى بدون شك همواره به بدى امر مى‌كند، مگر آن كه پروردگارم رحم كند كه همانا پروردگار من آمرزنده‌ى مهربان است."] یکی از الطاف خفیه الهی این است که کژیهای بندگانش را میپوشاند و خوبیها را به نمایش میگذارد.
صحبتهای استاد گرانقدر جناب آقای دکتر محقق داماد مرا واداشت که ابتدای کلام را از اینجا شروع کنم که حضرت علی سلام الله علیه میفرماید. «العلم و الدین توامان، اذا افترقا احترقا»." علم و دین پیوسته با یکدیگرند و هرگاه جدای از هم شدند، آتش افروز خواهند بود" . یکی به نام خدا سر میبرد و دیگری به نام خدا جان میبخشد. پزشکان و جراحان که در اینجا نیز حضور دارند واقعا واسطه فیض هستند بین خالق و مخلوق. همیشه به این عزیزان میگویم قدر خودتان را بدانید. هیچ کس به اندازه شما اینقدر روشن و واضح بین خالق و مخلوق جا نمیگیرد. اینها جان میبخشند. "وَ مَن أَحياها فَكَأَنَّما أَحيَا النّاسَ جَميعًاۚو هر کس، انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است. سوره مائده آیه 32 ." دین بدون علم همان میشود که جناب آقای دکتر محقق در بیاناتشان فرمودند(یعنی داعش). میدانید کعبه اولین محلی است برای عبادت پروردگار، همان کاری که امروز انجام میدهیم و طواف میکنیم 5-6 هزار سال پیش همین کار را میکردند، از زمانی که کعبه بنا شد، از زمان حضرت ابراهیم(س) حضرت اسماعیل(س) که طواف خانه خدا را به جا آوردند.
اما چه شد که این طوافی که برای خدا بود برای شیطان شد؟ برای اینکه دین در طول زمان تهی از علم شد و به خرافات رفت. علم بدون دین هم میشود همان هیروشیما و ناکازاکی. بنا بر این چه قدر زیبا بیان شده که «العلم و الدین توامان، اذا افترقا احترقا». این یک موضوع که علم و دین باید همراه با یکدیگر باشند.
مطلب دوم که بنده را سر ذوق آورد و استفاده کردم از بیانات استاد ، بحث تعریف علم هست که بعداَ یک اشاره مفصل تری به آن خواهم داشت ولی العلمُ علمان علم الادیان و علم الابدان، حالا چقدر این حدیث درست هست دیگر خود آقای دکتر محقق به ما بگویند. من یکبار خدمت ایشان در قدیم گفته بودم، ظاهر قضیه این است که میگویند علم بر دو قسم است: علم الادیان تعریف به دین میشود و علم الابدان تعریف به طب میشود. با جسارت و با کمال تواضع خدمت بزرگان میخواهم عرض بکنم که علم الادیان علم نرم افزاری یا به قول معروف بخش نرم افزاری علم است. این میشود علم الادیان که بخش معرفت شناسی است. علم الابدان چون که بدن را هم جمع بسته علم ماده است. علم سخت افزاری است، بخش سخت افزاری علم است. بعدا انشاالله در جلسات دیگر نظر خود را در بحث چیستی ماده مطرح خواهم کرد. و اما برگردیم به جمعمان که بحث مربوط به ترویج علم است. به نظر بنده این عبارت ترویج علم عبارت جامعی است یعنی از این جهت که هم ناظر به تولید علم می تواند باشد و هم ناظر به نشر علم.
در ترویج علم بالاخره بایستی یک چیزی را تولید کرد و بعد آن را ترویج کرد. و اما در خصوص تعریف علم، خیلی به اختصار عرض کنم. ببینید که واقعا نمیخواهم چنین بحث غلو آمیزی نسبت به پیشینیان خودمان داشته باشم، ولی واقعاَ برای یک پژوهنده لازم است که بداند 1400 سال پیش برای علم چه تعاریفی داشتند. واقعا الان هم هر چه قدر بگردید در بهترین دانشگاهها هم آخرش به همین حکمت می رسید. العِلم کَنز عظیم لا یفنی علم گنج بزرگیست که تمامی ندارد.
خیلی عبارت کوتاهی است ولی پر از معناست. این مطلب در 1400 سال پیش در حجاز گفته شده است. (حضرت رسول ص می فرمایند) "العلم رأس الخیر کَلِّه و الجهل رأس الشَرِّ کُلّه. " دانایی سرآمد همه خوبیها و نادانی سر آمد همه بدیهاست. کجا به این زیبایی میشود واقعا علم را تعریف کرد:
"العِلمُ سُلطانٌ مَن وَجدَهُ صالَ بِهِ وَ مَن لَم يَجِدهُ صيلَ عَلَيه."
فوق العاده است واقعا حضرت علی (علیه‌السلام) خیلی بدون رو در بایستی صحبت می کنند: علم، سلطنت و قدرت است، هر كه آن را بيابد، فرقی ندارد کافر یا مسلمان، چیره میشود، و هر كه آن را نیابد و فاقد آن باشد حتی مسلمان حتی مومن، بر وی چیره می شوند.
خیلی بر روی این فکر کنید، در این شرایط مملکت ما این خیلی معنا دارد. حدیث است که ابی الله ان یجری الامور الا باسبابها: اینکه ما بدون سلاح علم بخواهیم قدرت نمایی بکنیم بهتر است که نکنیم، گرفتار می شویم. در تولید علم ما نیاز به زمینه های متعدد داریم. من سریع عبور میکنم چرا که شما همه اهل فضلید و میدانید و زمان هم کوتاه است. اما مهمترین آن، من همین جوری به ترتیب اهمیت از منظر خودم میگویم. اولش بسط عدالت اجتماعی است. در جامعه ای که عدالت نباشد علم پا نمیگیرد. یعنی دسترسی یکسان به آموزش. من دوبار توفیق داشتم معاونت آموزش عالی کشور را در وزارت علوم بر عهده داشته باشم. بار دوم که در اوایل دهه 70 بود روی این مبحث صحبت کردیم. چه بسا ابن سینا های فراوانی به خاطر عدم دسترسی به آموزش تلف می شوند. در سیستان و بلوچستان، در لرستان و... بالقوه ابن سیناها هستند اما چونکه دسترسی به آموزش ندارند از دست میروند. عدالت اجتماعی اگر نباشد ما شرایط را برای تولید و توسعه علم فراهم نکرده ایم. لذا جمهوری اسلامی در همان دهه 70، در استانهای محروم در دانشگاهها دبیرستانهای شبانه روزی راه اندازی کرد. از جمله زمانی که آقای ده مرده رئیس دانشگاه سیستان و بلوچستان بود یک دبیرستان شبانه روزی در آنجا دایر کردند. خیلی جالب است، یک روز من رفته بودم سرکشی کنم و دبیران را از تهران تأمین می کردند. شبانه روزی هم بود و تمام هزینه را هم دولت میداد. دانشگاه وظیفه داشت استعداد ها را، از میان افراد پیدا کند و مجانی بیاورد در این دبیرستان شبانه روزی درس بخوانند. در یکی از سفرهایی که به سیستان و بلوچستان داشتم و سرکشی می کردم داستان یک پسر بچه ای بود که گفتند هم پدرش زندانی است و هم مادرش اما بچه، بچه ی با استعدادی است. جمهوری اسلامی این کارهای ارزشمند را کرد. اینها را باید گفت. و اتفاقاَ دیشب از دکتر دَه مرده پرسیدم که آیا از سرنوشت این افراد اطلاع دارند و گفت بله تعداد قابل توجهی مهندس، پزشک و مسؤل دولتی و... داریم، از همین هایی که شرایط زندگی سختی داشتند. پس بسط عدالت اجتماعی برای تولید علم یک ضرورت است.
2- تغییر روند روشهای سنتی آموزش.
ما باید به این موضوع توجه ویژه کنیم. ما وارث یک سری روشهای نا کار آمد هستیم مثل القائات یک طرفه. معلم میاید یک طرفه مطالبش را بیان میکند. این روش بایستی تغییر کند و به جای آن باید زمینهٔ روحیه امید، پرسشگری، خلاق بودن، صبور بودن و نظم پذیر بودن ایجاد کرد. اوصیکم بتقوی الله و نظم امرکم. واقعا چه بگویم؟
خطر پذیر بودن اهل گفتگو و تعامل بودن و مهم تر از همه برخوردار بودن از روحیه مشارکت جمعی و همکاری گروهی است.
ما به این طرف بایستی برویم. یدالله مع الجماعة. روحیه همکاری و روحیه کار گروهی توصیه پروردگار است. حضرت رسول صلوات الله علیه توصیه فرموده است، حتی غذا هم که می خواهید بخورید سعی کنید در جمع باشد و فرادا نخورید. نماز میخوانید در جماعت بخوانید. این یک سنت را برادران اهل سنت انصافا خوب رعایت کرده اند. کاش ما نیز این کار را می کردیم. برکت در جمع است.
حضرت امیرالمومنین(ع) می فرمایند: میترسم از روزی که پوستین دین را وارونه بپوشید. قرآن را دیگران بدان عمل کنند و پیش ما مهجور باشد. برکت در کار گروهی و در بستر دین است.
در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی قهرمانی ساخت که آن قهرمان را ما اشتباهاً فردی به نام رستم گرفتیم. در صورتی که رستم ایران است. قهرمان او ایران بود، ملت ایران بود اما برای تبادر ذهنی این نماد را تبدیل به یک فرد کرد و ما متأسفانه آنرا اشتباه دریافت کردیم. همه توی این کشور میخواهیم رستم بشویم. ما با هم باید رستم بشویم. این است یکی از گرفتاریهای ما که باید به نظام آموزشی یاد بدهیم. میگفتند در مدارس ژاپن معلم روز اولی که می آید سر کلاس به اولین دانش آموز میگوید که تو یک دایره بکش، به دانش آموز بعدی میگوید دو تا خط بکش و همه بالاخره شرکت میکنند و شکل یک انسان را میکشند اما همه با هم میکشند و میگوید همه با هم شکل این انسان را کشیدید.
3- ایجاد بستر فرهنگی پرسشگری و جستجوگری
ببینید این حدیث از حضرت رسول صلوات الله علیه چه می گوید:
الْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ مَفَاتِيحُهُ اَلسُّؤَالُ فَاسْأَلُوا رَحِمَكُمُ اَللَّهُ فَإِنَّهُ تُؤْجَرُ أَرْبَعَةٌ اَلسَّائِلُ وَ اَلْمُتَكَلِّمُ وَ اَلْمُسْتَمِعُ وَ اَلْمُحِبُّ لَهُمْ.
دانش و علم همانند گنجينه‌هائى است كه كليدهاى آنها پرسش است. پس بپرسيد که خداوند شما را رحمت آرد كه در اين بين چهار تن اجر برند: آنكه مى‌پرسد و گوينده و شنونده و کسی که دوستار ايشان باشد. که به نظر من کسی که به علم و عالم خدمت میکند دوستدار علم است.
4- اما مرحله چهارم تکریم عالم است.
در کشوری علم رواج پیدا میکند که عالم مورد تکریم قرار بگیرد. این هم باز شرایط خودش را دارد. خداوند متعال اولین تکریم را کرده است، در مورد انسان که مورد تکریم الهی قرار گرفته میفرماید: هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ / سوره زمر آیه 9 . بگو : آيا دانایان یا آگاهان و كسانى كه می دانند با ناآگاهان و كسانى كه نمى دانند يكسانند؟ قطعا نیستند. پس تکریم عالم خیلی مهم هست. اما تشخیص عالم هم مهم است. از جناب آقای دکتر شفیعی کدکنی، خدا حفظشان کند، یک مقاله ای را می خواندم که خیلی برایم جالب بود چونکه دغدغه ی من هم بود ولی این مقاله واقعاً خیلی زیبا بود. فکر کردم اگر از طرف خودم بگویم ممکن است مشکل پیدا کنم لذا من تأسی پیدا کردم به جناب ایشان. عنوان مقاله ایشان عبارتی را دارد به نام شناور شدن واژه ها در جامعه که حالا من نمیخواهم کامل عنوان را به کار ببرم.
می گوید در اغلب جوامع پیشرفته محال است کسی را که دکتر نیست در خطاب دکتر بخوانند. و یا به همین ترتیب مهندس بنامند. در اینگونه جوامع کلمات را نمیتوان به راحتی شناور کرد. کلمات مانند انسان ها حیثیت خاص خود را دارند. جامعه بابت تجاوز به حدود کلمات باید حساس باشد. بر همین قیاس کلماتی از نوع استاد، دانشمند، فیلسوف و امثال آن را که متاسفانه در کشور ما بعضی اوقات بدون هیچ ضابطه ای به کار میبرند، این را ما باید آفت زدایی بکنیم تا آن عالم و حکیم پیدا بشود.
بحث مهم دیگر در تکریم عالم این است که به او حس اطمینان اجتماعی در بیان آزاد اندیشه و آراء را بدهیم. اگر میخواهید عالمی را تکریم بکنید به او این حس را بدهید که بداند بدون هراس و دغدغه امنیتی آزاد است که آرای خودش را مطرح کند. این میشود تکریم.
به نشر علم می پردازیم. گزارشی را تحت عنوان علم مرز بی انتها که فرهنگستان علوم آمریکا در آوریل 2020 منتشر کرده بود مرور سریع کردم. گزارش خوبی بود. یک نامه ای را جناب آقای دکتر داوری در پاسخ به این مطلب نوشتند چون نامه هایی از فرهنگستان علوم آمریکا برای ایشان آمده بود و ایشان یک تحلیلی کردند که تحلیل خیلی زیبایی بود و من حالا این چیزی را که می گویم مجموعه این مسائلی است که هم نظر خودم و هم نظر دوستان است. خلاصه گزارش، این را به ما می گوید که علم مرز بی انتها از منظر آمریکاییها (که ما هم قبول داریم) به ما میآموزد که علم باید در خدمت جامعه باشد. و البته جامعه هم باید حامی آن باشد. هم علم باید در خدمت جامعه باشد و هم جامعه باید حامی آن باشد. چگونه جامعه می تواند حامی علم باشد. شما ببینید یک آقایی به نام استنفورد تمام اموالش را وقف کرد و شد دانشگاه استنفورد.
هاروارد یک کشیش بود آمد هاروارد را بنا کرد. پرینستون یک آقایی بود که اموالش را وقف کرد وبنای دانشگاه پرینستون را گذاشت. بدین ترتیب علم در آن جامعه پا گرفت. پس در نشر علم، جامعه باید بیاد به حمایت. و اما فقط جامعه هم نیست. مسئولان حکومتی خیلی در نشر علم موثرند. می پرسند دانشگاه ها چه کار کردند؟! پژوهشگاهها چه کار کردند؟! به نظرم این سؤال کمی قابل تأمل است. حکومت، سازمان برنامه و بودجه، وزارت اقتصاد، مجلس، دولت و ... اینها بایستی وقتی که برنامه های توسعه کشور را تهیه و تدوین میکنند به سراغ دانشگاهها و پژوهشگاه ها و موسسات تحقیقاتی بروند. نمیروند و بعد آنوقت یک انتظاری دارند که محقق نمیشود. در غیر اینصورت دانشگاهها مهجور میمانند و آنها هم می روند و مقاله در مرزهای دانش مینویسند. مرتب میگویند چرا مقاله می نویسید؟ البته دانشگاه هم به نوبه خود می تواند یک جستجویی بکند و عارضه یابی کند و ببیند که چکاری می تواند بکند. ولی اصل این است که مسئولین به طرف دانشگاه بیایند. در نشر علم اگر ما بخواهیم خودمان را معزول از جهان بکنیم سقف پرواز علمی ما محدود می شود. بنابراین در نشر علم ارتباط بین المللی خیلی خیلی ضروری است. بله ممکن است آفاتی داشته باشد. هر چیزی آفات دارد. وقتی که اینترنت می خواست به ایران بیای میگفتند آفت دارد. و لذا ما باید تکلیف روابط بین الملل را در کشور روشن کنیم.
و اما در خصوص مشکلات موجود :
پدیده مهاجرت نخبگان الان یکی از مشکلات است. ما بیائیم و بیینیم چرا این اتفاق افتاده است تا بتوانیم علاجش کنیم. آنها از نبود امکانات پژوهشی پیشرفته و نداشتن در آمد مکفی برای زندگی و وجود محدودیت ها در تبادلات بین المللی شاکی هستند. حضرت رسول صلوات الله علیه هم فرموده اند: اطلبو العلم ولو بالصین " علم را بجویید حتی اگر در چین باشد"
یک عبارتی از یک شخصی دیدم گفت ما برین درین (brain drain) را تبدیل به برین گین (brain gain) بکنیم. یعنی حال که اینها رفته اند یک جوری ما بهشان وصل بشیم. پس این پدیده مهاجرت واقعا یک موضوعی است که من از انجمن می خواهم که روی این فکر کنند که چگونه می شود این معضل را علاج کرد. هر چند پیشنهاداتی هست ولی فعلا فرصت بیان آنها نیست.
مطلب مهم دیگر عدم استقبال داوطلبان ورود به دانشگاه از علوم پایه است. علوم پایه در کشورمان خیلی دارد ضعیف می شود.
مبحث دیگر تحریم است، ما بایست بلاخره مشکلاتمان را و تکلیفمان را با دنیا حل بکنیم چونکه با این تحریم‌ها آزمایشگاه های ما هیچ وقت تکمیل نمی شوند.
و اما کلام آخر را به نقل از استاد جناب آقای دکتر داوری رئیس محترم فرهنگستان علوم که بیان جامعی از موضوع جلسه است ارائه می کنم:
علم خانه می خواهد و باید در خانه خود سکنی کند تا از سرگردانی نجات یابد علم باید با توسعه قرین شود و این امر صرفا از طریق همکاری سیاست و حکومت با دانشگاه ها و پژوهشگاه ها می تواند صورت گیرد.
والسلام علیکم و رحمه الله
روابط عمومی فرهنگستان علوم
Report