منابع آب کشور در شرایط بحرانی است. برای درک عمق این بحران، در این گزارش کوتاه شرایط هیدرولوژیکی حاکم بر منابع آب زیرزمینی (سفره‌های آب زیرزمینی) و آب‌های سطحی (مخازن سدها) و مصرف آب در کشور مورد ارزیابی قرار می­‌گیرد. این منابع از طریق بارش سالانه تامین می­‌شود. میانگین دراز مدت (50 ساله) بارش در کشور حدود 250 میلیمتر می‌­باشد. شکل 1 تغییرات میانگین بارش در 5 دهه گذشته را نشان می­‌دهد. ملاحظه می­‌شود که میانگین بارش یک دهه گذشته به علت خشکسالی‌های (تغییر اقلیم)  3/9 درصد کاهش یافته است.

با توجه به وسعت 1648000 کیلومتر مربعی کشور، این میزان بارش حجم آبی معادل 400 میلیارد متر مکعب آب در کشور تولید می­‌کند، که حدود 25% آن یعنی 100 میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر است. به عبارت دیگر، سرزمین ایران سالانه 100 میلیارد متر مکعب آب از طریق نزولات جوی دریافت می­‌کند. 60% آب تجدیدپذیر به آب‌های زیرزمینی و 40% آن به آب‌های سطحی تبدیل می­‌شود.

بر اثر افزایش جمعیت، سرانه آب تجدیدپذیر طبق جدول زیر کاهش یافته است. مطابق شاخص جهانی فالکن اگر سرانه آب تجدیدپذیر از 1700 متر مکعب کمتر شود وارد تنش آبی و اگر از 1000 مترمکعب کمتر شود وارد بحران آب خواهیم شد. بنابراین، با توجه به این شاخص در سال 85-86 کشور ما وارد تنش آبی شده و در سال‌های 1400-1402 شرایط بحران آب حاکم می‌شود.

در سال 1399 مصرف آب در بخش کشاورزی، شهری (شرب) و صنعت به ترتیب 82، 3/8 و 4/2 میلیارد متر مکعب می‌­باشد. به عبارت دیگر جمعاً جدود 93 میلیارد متر مکعب (93%) از آب تجدیدپذیر که بیش از دو برابر استاندارد جهانی (40%) است مصرف می‌­شود.  شکل 2 تعییرات میانگین مصرف آب در دوره‌های مختلف را نشان می‌دهد.

طی 50 سال گذشته میانگین افت سطح آب زیرزمینی آبخوان‌های کشور حدود 55 سانتیمتر و افت تجمعی 25 متر می‌باشد. در نتیجه از 609 آبخوان زیر پوشش مطالعاتی وزارت نیرو 410 آبخوان به عنوان آبخوان ممنوعه معرفی شده است (شکل 3)، بدین معنی که حفر چاه برای بهره‌برداری آب زیرزمینی در آنها قدغن و ممنوع می‌باشد.

در کشور 200 سد عمده وجود دارد که حجم مخزن آنها بالغ بر 50 میلیارد متر مکعب است. در پایان سال آبی 1398-1339 تنها 51 درصد از حجم این مخازن پر بوده است که در پایان سال آبی 1399-1400 با وجود کاهش 41 درصدی آب خروجی آنها، به دلیل کاهش 28 درصدی رواناب ورودی (به علت کاهش بارش) به آنها، میزان پرشدگی آنها به 36 درصد کاهش یافته است. 7/36 میلیون از جمعیت کشور برای آب شرب به مخازن سد ها وابسته­‌اند و حدود 49 میلیون دیگر به آب زیرزمینی. بنا به اعلان وزارت نیرو در حال حاضر بیش از 101 شهر کشور از جمله: کرمان، مشهد، اصفهان، اهواز، سنندج، کرمانشاه، همدان، آبادان، خرمشهر و زاهدان در شرایط تنش آبی قرار دارند.

با توجه به آمار فوق می‌توان نتیحه گرفت شرایط حاکم بر منابع آب کشور به گونه‌ای بحرانی است که اگر خشکسالی­‌ها در سال‌های آتی استمرار یابد و سیاستگذاری و حکمرانی منابع آب تصحیح نشود وسعت عظیمی از کشور به سرزمینی خشک تبدیل خواهد شد، امنیت غذایی بخطر خواهد افتاد، تولید انرژی برق آبی مختل شده و ناامنی اجتماعی رخ خواهد داد. در سمینار نیم­روزه شاخه زمین شناسی که قرار است در 9 آذرماه 1400 برگزار گردد، شواهد و دلایل بحران آب در کشور و اثرات نسبی تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی در ایجاد بحران آب به نحو جامع‌­تری توسط اینجانب ارائه خواهد شد.