همایش نقش و جایگاه صنایع شیمیایی در تولید ناخالص ملی کشورها توسط شاخه شیمی گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، پنجشنبه 3 اسفند 1402 با محوریت آسیب‌شناسی و ارائه راهکار مناسب برگزار شد.

به گزارش اداره روابط عمومی فرهنگستان علوم، در این همایش دکتر احمد شعبانی رئیس پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران با موضوع "جایگاه صنایع شیمیایی- دارویی در تولید ناخالص ملی کشورها در جهان"، دکتر مجید پورمقدم پژوهشگر وزارت صمت با موضوع "ایران قدرت معدنی پنهان جهان: تحلیلی بر 75 نوع ماده معدنی در کشور"، دکتر ابوالفضل کیانی بختیاری رئیس هیأت مدیره هلدینگ تام ایران خودرو با موضوع "انقلاب صنعتی چهارم و پنجم و تأثیر آن­ها در صنایع شیمیایی" و دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری با موضوع "نقش پیچیدگی اقتصادی در تولید ناخالص ملی" سخنرانی کردند. چکیده سخنرانی ها به شرح ذیل می باشد:

جایگاه صنایع شیمیایی و دارویی در تولید ناخالص ملی کشورها در جهان؛ دکتر احمد شعبانی

صنایع شیمیایی - دارویی تواماً دومین صنعت بزرگ جهان محسوب می شود که بیش از هفت تریلیون دلار از تولید اقتصاد جهانی و به عبارتی حدود 10 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص می دهد. این صنایع برای کشور ایران با توجه به نیروی انسانی متخصص و جوان در کلیه علوم و مهندسی مرتبط بویژه شیمی و رشته های وابسته، منابع طبیعی سرشار از نفت و گاز به عنوان تأمین کننده خوراک و انرژی فرایندها پتروشیمیایی، وسعت سرزمینی که لازمة صنایع ماهیتاً عظیم پتروشیمی است، همچنین دسترسی به آب‌های آزاد و کشتیرانی، مزیت مطلق محسوب می شود. اما سهم صنایع شیمیایی – دارویی در تولید ناخالص ملی و میزان ارز آوری از صادرات آنها در مقایسه با برخی کشورهای منطقه ای، آسیایی و غربی که از چنین مزیت هایی برخوردار نیستند، چندان شایسته و مناسب نمی باشد. در این سخنرانی با ترسیم وضعیت موجود و آسیب شناسی آن در ایران در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو و منطقه در حوزه صنایع شیمیایی-دارویی، راهکارها و راهبردهای مناسب در دست یابی به وضعیت مطلوب ارایه خواهد شد.

ایران قدرت معدنی پنهان جهان: تحلیلی بر 75 نوع ماده معدنی کشور؛ دکتر مجید پورمقدم

ایران به بهشت زمین شناسی دنیا شهرت دارد و از ذخایر بالقوه معدنی و طیف گسترده تنوع مواد معدنی در صنایع مختلف و هم چنین از قانون معادن با قدمت بیش از صد سال و فعالیت های معدنی چند هزار ساله از مردان نمکی تا سنگ های تخت جمشید و ... برخوردار است. کشورمان بر اساس منابع معتبر جهانی با شناسایی 60 میلیارد تن ذخایر قطعی و احتمالی مواد معدنی، به ترتیب در رتبه دهم جهان، اول خاورمیانه و سوم آسیا قرار دارد. هم چنین با شناسایی 75 نوع ماده معدنی، رتبه چهاردهم الی پانزدهم جهان را به خود اختصاص می دهد.

استفاده از مواد معدنی در طیف گسترده از ساختمان سازی، پروژه های راه، تونل، انبوه و سد سازی، صنایع الکترونیک از ساخت لامپ تصویر تلویزیون تا خازن های نسوز و تمام مواد اولیه گوشی های همراه، صنایع دفاعی و نظامی استراتژیک و هوایی از ساخت بدنه هواپیما تا جنگ افزارهای نظامی، علوم پزشکی و حوزه سلامت از خواص درمانی سنگ ها تا داروسازی و دندانپزشکی و فلزات گرانبها و صنایع معدنی از کارخانجات فولاد، آهن، آلومینیم، سیمان، کاشی، سرامیک، آسفالت و بتن و صنایع شیشه و کاغذسازی (کاغذ سنگی) و ... تنها بخشی از کاربردهای مواد معدنی هستند.

نکته مهم این است که هنوز دانش فنی ایجاد ارزش افزوده برای تعداد زیادی از این مواد معدنی در کشور وجود ندارد، لذا مجبور به خام فروشی می شود، لذا ضروری است با فراخوان نخبگان و دانشگاه ها، طرح های بومی سازی نهادینه شود. در این راستا بخش معدن کشور مشمول مغفولیت ملی به لحاظ ضعف شدید اطلاع رسانی به آحاد جامعه علی رغم شهرت جهانی مواد معدنی گردیده است. در حال حاضر سهم معادن (بدون صنایع معدن) در مقایسه با بخش های دیگر اقتصادی مانند ساختمان و صنعت و ... بسیار ناچیز و حدود یک درصد از اقتصاد کشور است (گزارش بانک مرکزی – خرداد 99). ولی سهم ساختمان و صنعت به ترتیب در تولید ناخالص ملی 8/5 درصد و 1/15 درصد (علی رغم تامین کننده تمام مواد اولیه ساختمان و صنعت) می باشد. متاسفانه زنجیره ارزش مواد معدنی بصورت پیوسته از معدن تا انتهای آخرین مرحله (حلقه) صنایع معدنی در نظر گرفته نمی شود و بخشی (مرحله کنسانتره به بعد) از نظر صنایع معدنی و ارزش افزوده و بخش دیگر در حوزه بازرگانی به حساب می آید. این اشتباه باعث پایین آمدن سهم معادن در ارقام اقتصادی خواهد شد.

انقلاب صنعتي چهارم و پنجم و تأثیر آن ها در صنایع شیمیایی؛ دکتر ابوالفضل كياني بختياري

از ويژگي هاي بارز محیط سرشار از پیچیدگی و عدم قطعیت، تغییر و تحول است. یکی از تغییرات اساسی در صنعت، ظهور پارادایم هاي انقلاب صنعتی چهارم، جامعه و صنعت نسل پنج است كه بواسطه درهم آميزي و ظهور فناوری های نوین در حوزه رباتیک، هوش مصنوعی، زنجیره بلوکی، نانوفناوري، پردازش کوانتومی، زیست فناوری، مواد و صنايع شيميايي، اینترنت اشیا و... کل نظام تولید، مدیریت و حکمرانی را در هر صنعت و هر کشوری متحول كرده است. شهرهای هوشمند، صنعت هوشمند، کشاورزی هوشمند، حمل و نقل هوشمند و بهداشت و درمان هوشمند، مواد شيميايي پيشرفته، دستكاري هاي ژني، كسب و كارهاي پلتفرمي، پلتفرمهای مالی و ارز دیجیتال ... مصادیقی از پیشرفتهای انقلاب صنعتی نسل ۴ هستند كه غلبه ابزار بر انسان را نمايان ساخته اند.

بعضي از كشورهاي دنيا براي برون رفت از تبعات سلطه مولفه هاي بنيادين انقلاب صنعتي چهارم رويكردهاي جديدي را توسعه داده اند؛ از جمله: رويكرد جامعه 5 در ژاپن و نسل پنج صنعت در اروپا كه علاوه بر استفاده از مظاهر فناوري هاي پيشرفته، انسان محوري، تاب آوري و پايداري را مورد توجه و تأكيد قرار مي دهند. در اين فرصت مغتنم، روندهاي فوق به تفصيل ارائه مي شود.

نقش پیچیدگی اقتصادی در تولید ناخالص داخلی؛ دکتر پیمان صالحی

پیچیدگی اقتصادی نشانگری است که میزان سهم علم و فناوری در تولیدات یک کشور را نشان می دهد. این شاخص بر اساس تنوع و پیچیدگی فناوریِ بکار رفته در محصولات و اقلام صادراتی کشورها محاسبه می شود. تولید ناخالص داخلی دارای یک جسم و یک روح است. جسم آن میزان و عددی است که همواره برای کشورهای مختلف محاسبه و اعلام می شود. اما روح آن میزان خوداتکایی، پیچیدگی اقتصادی و ارزش افزوده کالای تولیدی و صادراتی است. به عبارت دیگر ممکن است کشوری دارای تولید ناخالص داخلی بالایی ‌باشد ولی این مبلغ را از خام فروشی و استفاده از منابع زیرزمینی کسب نماید. کشورهایی در دنیای اقتصاد موفقند که با استفاده از نیروی انسانی توانمند (منابع روی زمین)، فناوری بومی و تولید محصولات استراتژیک به کسب درآمد پایدار مبادرت ورزند.