گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم مجموعه بیانیه‌های جلسات سخنرانی برگزار شده در سال 1402 را منتشر کرد.

 

به گزارش روابط عمومی فرهنگستان علوم، در این مجموعه، نتایج حاصل از مقالات و مطالب ارائه شده در 5 جلسه سخنرانی و همایش برگزار شده توسط گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم منتشر شده است. "کاهش تدریجی مصرف آب کشاورزی بر اساس یافته‌های جدید، اقدامی موثر در سازگاری با کمبود آب در ایران"، "نقش باکتری‌های پروبیوتیک گیاهی در مقابله با آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی در گیاهان"، "آبزی‌پروری دریایی در آب‌های ایران (فرصت‌ها و چالش‌ها) با رویکرد اقتصاد دریا محور و محدودیت منابع آب شیرین، "سیاست‌گذاری روش‌های نوین خاک‌ورزی برای کاهش مصرف انرژی، آب و جلوگیری از فرسایش آبی و تخریب خاک‌های کشاورزی" و "ریزپلاستیک‌ها و اثر تخریبی آن‌ها بر کشاورزی، محیط زیست و انسان" عناوین جلسات برگزار شده می‌باشد.

بیانیه‌های منتشر شده به شرح ذیر می‌باشد:

 

«کاهش تدریجی مصرف آب کشاورزی بر اساس یافته‌های جدید، اقدامی موثر در سازگاری با کمبود آب در ایران»، 14 تیر 1402

در ادامه سلسله نشست‌های علمی شاخه آبیاری گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، جلسه سخنرانی با عنوان «کاهش تدریجی مصرف آب کشاورزی بر اساس یافته‌های جدید، اقدامی موثر در سازگاری با کمبود آب در ایران» در تاریخ 14 تیر 1402 به صورت حضوری و همچنین در فضای مجازی اسکای روم و با حضور بیش از 110 نفر از اعضای گروه، استادان، پژوهشگران از دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و نیز متخصصان آبیاری و مدیران آب کشور در فرهنگستان علوم برگزار شد.

در ابتدای جلسه آقای دکتر عباس شریفی تهرانی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ضمن خوش‌آمدگویی به شرکت‌کنندگان با بیاناتی جلسه را افتتاح و سپس آقای دکتر علیرضا سپاسخواه، رئیس شاخه آبیاری فرهنگستان علوم و دبیر علمی نشست، ضمن بیان اهمیت موضوع سخنرانی، سخنران جلسه آقای دکتر شاهرخ زند پارسا عضو مدعو شاخه آبیاری فرهنگستان علوم و استاد دانشگاه شیراز را معرفی کرد. سپس سخنران، مقاله مبسوط و تحلیلی خودرا ارائه کردند.

ایشان، با توجه به منابع بسیار محدود آب که اساسی‌ترین دارایی طبیعی کشور محسوب می‌شود اشاره کردند، چنانچه بهره‌برداری از منابع آب هماهنگ با وضعیت اقلیمی و محیط زیستی صورت نگیرد، در حال و آینده شاهد آسیب‌های جبران‌ناپذیری در مسائل اجتماعی-اقتصادی کشور خواهیم بود که جبران آن متضمن هزینه‌های گزاف اجتماعی و اقتصادی و مستلزم اجرای برنامه‌های بسیار بلندمدت خواهد بود. این در حالی است که این ثروت طبیعی، طی سال‌های اخیر تا حد زیادی مورد بی‌توجهی و استفاده‌های بی‌رویه و غیر مسئولانه قرار گرفته است و عملاً منابع آب‌های زیرزمینی را به زوال نسبی سوق داده است. در حال حاضر دو نهاد وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو متولیان مدیریت عرضه و تقاضا، و حفاظت از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی کشور هستند، اما تا به حال فعالیت‌ها و برنامه‌های اجرایی به کار گرفته شده نه تنها به طور ملموس موفقیت‌آمیز نبوده است، بلکه در مواردی یاریگر زوال این منبع حیاتی مهم بوده است. فرهنگستان علوم، به عنوان نهاد علمی ملی و فرابخشی، با برگزاری هم‌اندیشی‌ها، میزگردها و رایزنی‌ها با مشارکت اساتید دانشگاه‌ها، خبرگان اجرایی بخش آب و همچنین صاحب‌نظران با تهیه و صدور بیانیه‌هایی، هشدارهای لازم را ارائه کرده است که محتوای جمع‌بندی این نشست‌ها و بیانیه‌ها حاکی از توصیه طراحی و اجرای برنامه‌های توسعه منابع آب بر پایه اصول علمی توسط دست‌اندرکاران حفاظت منابع آب بوده است.

در پایان سخنرانی، حاضران در سمینار به طرح سئوالات و اظهارنظرهای خود پرداخته ودغدغه‌های خودرا در رابطه با مدیریت منابع آب، به‌ویژه منابع آب زیرزمینی، بیان کردند که جمع بندی مطالب این جلسه سخنرانی و میز گرد آن به شرح زیر است:

1- روش هوشمند معرفی شده در این سخنرانی نشان می‌دهد که کاهش سالانه منابع آب‌های زیرزمینی از مقدار گزارش شده (۷/۴ میلیارد مترمکعب در سال) به ۹/۱۵ میلیارد مترمکعب افزایش یافته است که بسیار نگران کننده می‌باشد.

2- روند کاهش هشدار دهنده منابع آب زیرزمینی ایجاب می‌کند تا برای تعادل‌بخشی این آب‌ها، پیش‌بینی تمهیدات اجرایی و عملی لازم در کاهش برداشت به صورت تدریجی، حجم این منابع حیاتی از 27 میلیارد مترمکعب به 36 میلیارد مترمکعب در سال افزایش داده شود. برای تحقق این امر ، پیشنهاد می‌شود با استفاده از تجارب کشورهای دیگر در یک برنامه 10 ساله، سالانه حدود 6/3 میلیارد مترمکعب از برداشت آب‌های زیرزمینی کاسته شود. لازم است تاکید شود که تحویل حجمی آب به آب‌بران بر اساس قانون تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی یاری کننده موثری در تحقق این امرخواهد بود.

3- برای تعیین دقیق و زمان واقعی تغییرات و روند کاهش منابع آب‌های زیرزمینی در سطح دشت‌های کشور، ضرورت دارد تا برنامه‌ریزی و سرمایه گذاری لازم برای استفاده از فناوری‌های هوشمند در اندازه‌گیری و پایش فراسنجه‌های چرخه‌های آبی فراهم شود.

4- با توجه به اینکه التزام به قانون یکی از اصول مهم حکمرانی آب در سطح ملی به شمار می‌آید، لازم است از هرنوع قانون‌گریزی در مدیریت منابع آب، به‌ویژه در بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی، و افزایش آلودگی آن به طور جدی جلوگیری به عمل آید.

5-  یکپارچه کردن کانون‌های تصمیم‌گیر و سیاستگذار منابع آب کشور از الزامات جدی است که در شرایط فعلی، می‌تواند با تغییر ساختار، اقتدار و ارتقاء جایگاه شورای‌عالی آب با حضور قوای سه گانه، کاربران منابع و مصارف آب، و تاکید بر مشارکت جدی ذینفعان متاثر از منابع آب عملی شود تا ضمن هماهنگی درآمد و هزینه منابع آب کشور، سیاستگذاری، اجرا و نظارت و پایش فرایندها، از موازی کاری‌ها جلوگیری شود.

6- تهیه آمار هوشمند و به هنگام منابع و مصارف آب، آموزش و گفتگوی شفاف با کاربران و آب‌بران، اطلاع‌رسانی شفاف در سطوح منطقه‌ای و محلی در زمینه سیاست‌ها و برنامه‌های منابع آب، شناسایی وآموزش و توجیه ذینفعان، توجه به ارزش واقعی آب در بخش‌های مصرف، الزام به رعایت حقابه محیط زیست و بوم‌سامانه‌های آبی کشور، ارزیابی راهبردی مدیریت یکپارچه منابع آب کشور باید از الزامات برنامه باشد.

7- با توجه به شرایط حاکم برمنابع آب کشور و حفظ حقوق نسل آتی و تاب‌آوری منابع آب برای تضمین امنیت غذایی و اجتماعی جامعه، ضرورت‌دارد تا نسبت مصارف به منابع آب تجدیدپذیر در سطحی قابل قبول تنظیم و حفظ شود.

8- برای حفاظت از منابع آب زیرزمینی، لازم است تا سازوکارهای مناسب برای فعال شدن ظرفیت مشارکت‌های مردمی، به عنوان یکی از ضروری‌ترین پایه‌های موثر حکمرانی آب، پیش‌بینی و اجرایی شود.

9- برای اعتلای سطح آگاهی وارشاد کشاورزان برای رسیدن به سطح مطلوب بهره‌وری اقتصادی آب کشاورزی، تهیه و اجرای برنامه‌های ترویج و آموزش کشاورزی از اهم ضرورت‌ها است.

10- همزمان با کاهش برداشت آب‌های زیرزمینی‌، سرمایه‌گذاری برای توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و سامانه‌های آبیاری موضعی برای افزایش بهره‌وری اقتصادی آب در شرایط اقلیمی کشور مورد تاکید است.

11- برای مقابله با مشکلات معیشتی کشاورزان بر اثر کاهش برداشت از منابع آب‌های زیرزمینی، لازم است برنامه-ریزی برای ایجاد مشاغل جایگزین در روستاها صورت گیرد.

12- توسعه صنایع، مراکز جمعیتی و کشاورزی بر اساس وجود منابع آب کافی و آمایش سرزمین صورت پذیرد.

13- تاکید بر کاهش ضایعات تولیدات کشاورزی که حجم قابل توجهی از منابع آبی را هدر می‌دهد توصیه می‌شود.

 

 

«نقش باکتری‌‌های پروبیوتیک گیاهی در مقابله با آسیب‌‌های ناشی از تغییرات اقلیمی در گیاهان»، 5 مهر 1402

جلسه سخنرانی «نقش باکتری‌‌های پروبیوتیک گیاهی در مقابله با آسیب‌‌های ناشی از تغییرات اقلیمی در گیاهان» در تاریخ 5 مهر 1402 توسط شاخه گیاهپزشکی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، با شرکت بیش از 90 نفر استادان و پژوهشگران دانشگاه‌‌ها و مراکز پژوهشی، اعضای فرهنگستان و نیز متخصصان و دست‌‌اندرکاران مراکز علمی کشور و برخی فعالان بخش خصوصی در فرهنگستان علوم برگزار شد.

در ابتدای جلسه آقای دکتر حسن احمدی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ضمن خوش‌‌آمدگویی به شرکت‌‌کنندگان با بیاناتی جلسه را افتتاح کرد و سپس آقای دکتر شریفی تهرانی، از طرف دبیر علمی نشست آقای دکتر کرامت‌‌اله ایزدپناه، ضمن تبیین اهمیت موضوع سخنرانی‌‌ها، سخنران جلسه آقای دکتر مسعود احمدزاده استاد دانشگاه تهران را معرفی کرد. سپس آقای دکتر احمدزاده سخنرانی مبسوط و تحلیلی خود را ایراد کرد و تعدادی از شرکت‌‌کنندگان پرسش‌‌های خود را مطرح کردند و دیدگاه‌‌ها و نظرات خود را بیان نمودندکه حاصل جمع‌‌بندی آن‌‌ها، این بیانیه است.

تغییرات اقلیمی ناشی از افزایش تولید گازهای گلخانه‌‌ای را می‌‌توان مهم‌‌ترین چالش جهان در قرن بیست و یکم دانست که آثار مخرب و زیانبار آن را می‌‌توان به وضوح مشاهده کرد. گرمایش جهان ناشی از این تغییرات، زندگی موجودات زنده به خصوص گیاهان را به‌‌طور جدی تهدید می‌‌کند. تشدید پدیده‌‌های مهمی همچون شور شدن اراضی کشاورزی، تنش ناشی از خشکسالی و در برخی سال‌‌ها نظیر آنچه که در فروردین 1398 شاهد آن بودیم، سیل‌‌های ویرانگر و نیز آسیب ناشی از تغییرات شدید دمایی (گرما یا سرما) به عنوان تهدیدی جدی ناشی از تغییرات اقلیمی فراروی ما قرار دارد که بایستی با برنامه‌‌ریزی صحیح و عالمانه برای مقابله با آنها چاره‌‌اندیشی شود. طبق اظهارات دبیرکل سازمان ملل در آخرین کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل که در کشور دُبی (کاپ ۲۸) برگزار شد، سال جدید میلادی به عنوان گرم‌‌ترین سال دنیا تاکنون اعلام شده است. آخرین گزارش سازمان ملل می‌گوید انتشار گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ میلادی فقط دو درصد کمتر از میزان سال ۲۰۱۹ میلادی خواهد شد. در این گزارش آمده است جهان در دهه کنونی شاهد اوج انتشار گازهای کربنی خواهد بود.

1- تلاش جهانی، منطقه‌‌ای و ملی برای کاهش گازهای گلخانه‌‌ای همچنان یک اقدام اساسی برای کاهش آسیب‌‌های ناشی از تغییرات اقلیمی است که بایستی از سوی مراجع و مقامات ارشد کشور علی‌‌الخصوص سازمان محیط زیست کشور به‌‌طور جدی دنبال شود. کاهش و در نهایت، حذف استفاده از سوخت‌‌های فسیلی به خصوص مازوت که معضلی جدی در کشور بوده و در گسترش آلودگی‌‌ هوا سهم عمده‌‌ای دارد، اقدامی ضروری می‌‌باشد که بایستی از سوی مقامات ارشد کشور مورد توجه جدی قرار گیرد.

2- با توجه به نقش بسیار مهم جنگل‌‌ها و پوشش گیاهی کشور در کاهش گاز CO2 و بسیاری از آلاینده‌‌ها، از مسئولین ارشد وزرات جهاد کشاورزی انتظار می‌‌رود که برای حفاظت از این ذخایر ارزشمند ملی اهتمام بیشتری داشته باشد.

3- اصلاح رویکرد مدیریتی در بخش کشاورزی و دامداری بر پایه «کشاورزی زیستی» و زمینه‌‌سازی برای تحقق کشاورزی ارگانیک یک تجربه موفق جهانی در جهت توسعه کشاورزی پایدار، مدیریت آب و خاک به منظور افزایش عملکرد بهبود کیفیت و ارتقای سلامت مواد غذایی می‌‌باشد. انتظار می‌‌رود مسئولان ارشد وزارت جهاد کشاورزی و کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در تدوین برنامه‌‌های کوتاه‌‌مدت و پنج-ساله کشور، سیاست‌‌ها و راهبردهای اساسی را برای تحقق این امر مهم مد نظر قرار بدهند.

4- دستاوردهای جهانی و محققان ایرانی در چند سال اخیر نشان می‌‌دهد که باکتری‌‌های پروبیوتیک گیاهی که در طول تکامل طبیعی در مسیر برقراری و انتخاب یک رابطه هوشمندانه با گیاهان قرار گرفته‌‌اند، توانایی زیادی در مقابله با بسیاری از تنش‌‌های زیستی و غیر زیستی را دارند. همچنین قابلیت و توانایی این باکتری‌‌ها در افزایش عملکرد، کیفیت و ارتقای سلامت غذایی، آن‌‌ها را به عنوان یکی از بهترین گزینه‌‌ها در کشاورزی زیستی مطرح کرده است؛ لذا از مسئولین ذیربط به خصوص در وزارت جهاد کشاورزی انتظار می‌‌رود با حمایت عملی و مؤثر از محققان و فعالان بخش خصوصی، زمینه توسعه و کاربرد واقعی و عملی هرچه بیشتر این عوامل را در کشور هموار کنند.

5- تربیت نیروی انسانی متخصص و مورد نیاز برای توسعه روش‌‌های زیستی در کشاورزی اقدامی زیربنایی و اساسی به‌‌شمار می‌‌رود. از مراکز علمی و دانشگاهی کشور انتظار می‌‌رود با جهت‌‌گیری صحیح، بخشی از تحقیقات خود را به این موضوع مهم اختصاص دهند. در همین راستا، تألیف کتاب باکتری‌‌های پروبیوتیک گیاهی توسط استادان دانشگاه تهران اقدامی مهم و ارزشمند در تربیت نیروی انسانی متخصص در این زمینه می‌‌باشد. فرهگستان علوم تألیف این کتاب که حاصل سی سال تحقیق هدفمند در حوزه باکتری‌‌های پروبیوتیک گیاهی می‌‌باشد را قدر نهاده، مطالعه آن را به همه علاقمندان این حوزه توصیه می‌‌کند.

6- صنعت دام و طیور مسئول بخشی از تولید گازهای گلخانه‌‌ای به خصوص گازهای متان و آمونیاک می‌‌باشد. از طرف دیگر بروز مشکلات اقتصادی، بحث کاهش سهم پروتئین‌‌های حیوانی در سبد غذایی بخشی از مردم کشور شده است، قارچ های خوراکی که با بهره‌‌گیری از باکتری‌‌های پروبیوتک گیاهی تولید می‌‌شوند، می‌‌توانند به عنوان یک جایگزین یا مکمل در سبد غذایی مردم مطرح باشند. این رویکرد باعث افزایش تولید پروتئین و ارزش غذایی (ویتامین دی، ... و فسفر) و دارویی این محصول شده است. از وزرات جهاد کشاورزی انتظار می‌‌رود زمینه تحقیق اجرایی این رویکرد را در مراکز پرورش قارچ‌‌های خوراکی فراهم نماید این موضوع از جهات مقابله با تغییرات اقلیمی، صادرات بخش کشاورزی و استفاده از باکتری‌‌های پروبیوتیک گیاهی خوشبختانه در یکی از مراکز پرورش قارچ خوراکی در کشور به سرانجام رسیده و موفق به اخذ گواهی ارگانیک از اتحادیه اروپا نیز شده است، در کشاورزی و ارتقای سلامت مردم گام بسیار مهمی تلقی می‌‌شود.

7- از مجلس شورای اسلامی به عنوان بالاترین نهاد قانون گذاری کشور انتظار می رود با مشورت از صاحب نظران دانشگاهی و فعالان بخش خصوصی به خصوص انجمن علمی نظیر انجمن پروبیوتیک و غذای فراسودمند ضمن رفع موانع موجود، سیاست‌‌ها و قوانین مورد نیاز را مطابق اسناد بالادستی در برنامه‌‌های توسعه کشور بگنجانند و با نظارت صحیح بر اجرای قوانین، مانع انحراف از اجرای صحیح آنها در بخش‌‌های مختلف اجرایی و رفتارهای سلیقه‌‌ای بشوند.

8- نقش رسانه‌‌ها و مطبوعات کشور در آگاهی‌‌بخش جامعه به ضرورت توجه بیشتر به سلامت غذا می‌‌تواند نیروی محرکه قوی و موثری در تشویق و ترغیب تولیدکنندگان و مسئولان اجرایی کشور به تولید غذای سالم به‌‌ویژه در محصولات پرمصرف کشور نظیر نان، با استفاده از روش‌‌های مناسب به‌‌خصوص استفاده از پروبیوتیک‌‌های گیاهی باشد.

 

 

«آبزی‌‌‌پروری دریایی در آب‌‌‌های ایران (فرصت‌‌‌ها و چالش‌‌‌ها) با رویکرد اقتصاد دریا محور و محدودیت منابع آب شیرین»، 10 آبان 1402

جلسه سخنرانی «آبزی‌‌‌پروری دریایی در آب‌‌‌های ایران (فرصت‌‌‌ها و چالش‌‌‌ها) با رویکرد اقتصاد دریا محور و محدودیت منابع آب شیرین» در تاریخ 10 آبان 1402 توسط شاخه شیلات گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، با شرکت بیش از 90 نفر از استادان و پژوهشگران از دانشگاه‌‌‌ها و مراکز پژوهشی و اعضای گروه فرهنگستان و نیز متخصصان شیلات در فرهنگستان علوم برگزار شد.

در ابتدای جلسه آقای دکتر حسن احمدی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ضمن خوش‌‌‌آمدگویی به شرکت‌‌‌کنندگان با بیاناتی جلسه را افتتاح کرد و سپس آقای دکتر نصراله محبوبی صوفیانی، عضو وابسته شاخه شیلات فرهنگستان علوم و دبیر علمی نشست، ضمن تبیین اهمیت موضوع سخنرانی، سخنران جلسه، آقای دکتر همایون حسین-زاده صحافی همکار مدعو شاخه شیلات فرهنگستان علوم و استاد مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور را معرفی کرد. سپس آقای دکتر حسین راده صحافی سخنرانی مبسوط و تحلیلی خود را ارائه کردند که خلاصه آن بشرح زیر است.

پرورش ماهي و استفاده از پروتئين آبزيان، یکی از رويكردهاي جهاني براي تأمين امنيت غذايي است. امروزه در سطح جهانی از مجموع 122 میلیون تن آبزی‌‌‌پروری، نزديك به 5/17 ميليون تن نرم‌‌‌تنان و صدف‌‌‌هاي خوراكي، حدود 3/8 ميليون تن انواع ماهي و حدود 7/6 ميليون تن سخت‌‌‌پوستان با محوريت پرورش ميگو و نیز 400 هزار تن در قالب سایر آبزیان، در آب‌‌‌هاي دريايي و كرانه‌‌‌هاي ساحلي توليد می‌‌‌شود. آبزی‌‌‌پروری دریایی در ایران فرصت بی‌‌‌نظیری در تولید انواع آبزیان ایجاد می‌‌‌نماید که با در نظر گرفتن شاخصه‌های توسعه پایدار مانند توجه به مبانی محیط زیست و جنبه‌‌‌های اقتصادی و اجتماعی، زمینه اشتغال و تولید را نیز فراهم می‌‌‌اورد. امروزه به دلیل برخي محدوديت‌‌‌هاي كمبود آب شیرین در استان‌‌‌هاي غير ساحلي، رويكرد استفاده از پيكره‌‌‌هاي آبي در شمال و جنوب كشور مانند درياي خزر، خليج فارس و درياي عمان براي آبزي‌‌‌پروري با سرعت زیادی رو به گسترش است به طوری که بخشي از پرورش ماهي در قفس با استفاده از منابع آب دريايي صورت مي‌‌‌گيرد (با تولید بیش از 6700 تن در سال 1401) و زمينه توسعه دانش محور اين فعاليت در بسياري از مناطق دریایی وجود دارد. در همین رابطه پرورش میگو در طی چند دهه اخیر در کرانه‌‌‌های ساحلی رونق یافته و به بیش از 60 هزار تن در سال 1401 رسیده و همچنان رو به رشد است.

در ادامه نکات برجسته و مهم حاصل از سخنرانی و میزگرد صورت گرفته به صورت خلاصه و بیانیه جلسه ارایه می-شود:

- فرصت‌های بی‌نظیر آبزی‌‌‌پروری در کشور ایران زمینه تولید بیش از 600 هزار تن در سال 1401 از انواع آبزیان پرورشی را فراهم ساخته است.

- محدودیت آب‌های شیرین در کشور امکان توسعه سطح و آبزی پروری سنتی و متعارف را تقریباً منتفی و اقتصاد دریا محور را بعنوان تمهیدی در مقابل آن مطرح ساخته است.

- مستندات بین المللی در سال 2020 نشانگر نقش بی‌ بدیل تولید و توسعه آبزی‌‌‌پروری دریایی در جهان بوده که از مجموع 6/122 میلیون تن، بیش از 68 میلیون تن انواع آبزیان (با احتساب جلبک‌ها) در دریاها و اقیانوس‌ها تولید می‌شوند.

- با توجه به فرصت‌های موجود در سواحل دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان و نیز برنامه توسعه مکران، ضرورت بهره‌‌‌گیری از تمامی ابزارها برای جلب و جذب سرمایه‌‌‌گذاران با اولویت تعاونی‌های زنجیره‌ای و در قالب مدیریت مشارکتی در حوزه آبزی‌‌‌پروری ساحلی و آبزی‌‌‌پروری دریایی لازم به نظر می‌رسد.

- آبزی‌‌‌پروری دریایی فرصت تولید هزاران تن انواع ماهی‌ها، میگو و سایر آبزیان را فراهم آورده و ضمن ایجاد فرصت‌های اشتغال، در امنیت غذایی کشور نقش موثری دارد.

- رعایت اصل پایداری با توجه به شاخصه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی توصیه اصلی در هرگونه اقدام در بخش آبزی‌‌‌پروری دریایی بوده و ضروری است ضمن پرهیز از هر گونه شتابزدگی برابر با برنامه‌‌‌ریزی اصولی مبتنی بر دستاوردهای علمی و فناوری‌های نوین به این مهم پرداخته شود.

- توسعه هدفمند مبتنی بر نقشه آمایش ساحلی برای آبزی‌‌‌پروری کرانه‌ای و دریایی، در کنار بهره‌گیری از مدیریت یکپارچه ساحلی، کلید توسعه پایدار در این بخش محسوب شده و ضروری است با توجه به توان بوم شناختی بوم سازگان‌های آبی و مطالعات ارزیابی ریسک و با رعایت دیگر موارد زیست محیطی از جمله آلودگی‌‌‌های مترتب از آن، توسعه متوازن در دستور کار دستگاه‌های اجرایی مربوط قرار گیرد.

- برای پایداری در توسعه آبزی‌‌‌پروری دریایی کشور، توانمندسازی نیروی انسانی از طریق آموزش و ترویج و همچنین در نظر گرفتن مشارکت و ظرفیت جوامع محلی با تشکل‌های صنفی، اتحادیه‌ها و صنوف مرتبط در کنار شرکت‌‌های دانش بنیان، استارت آپ‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با راهبرد آینده پژوهی توصیه می شود.

- از پیشران‌های توسعه آبزی‌‌‌پروری دریایی می‌توان به استقرار زنجیره تولید تا مصرف، حمایت از سرمایه گذاران، تقویت فرهنگ مصرف آبزیان در کشور، حمایت از پژوهش‌های مرتبط، با تقویت سیستم‌های کارآفرینی و تخصیص اعتبارات اشاره نمود.

- ضروت شفافیت قانون در بخش آبزی‌‌‌پروری دریایی و ایجاد نظم در بخش‌های خصوصی و دولتی و همچنین وارداتی و توجه به بازارهای محلی، منطقه‌ای، ملی و بین المللی مورد تاکید می‌‌‌باشد.

- حکمرانی خوب با تأکید بر رعایت حقوق و مشارکت ذینفعان و بهره‌‌‌برداران و کاهش اقتدار سازمان‌‌‌های دولتی و استقرار نهادهای تنظیم‌‌‌کننده برای نظم دادن به روابط درون صنعت و رفع تعارضات قوانین، مقررات و رویه‌‌‌های مختلف و مشارکت جوامع محلی و ارائه توسعه الگوی مناسب تولید برای آن‌‌‌ها، لازم است.

- با توجه به مطالعات مکانیابی و ظرفیت شناختی انجام گرفته توسط شیلات به منظور توسعه پرورش ماهیان دریایی در نوار ساحلی کشور و همچنین برای توسعه آبزی‌‌‌پروری دریامحور نیاز به سرمایه‌‌‌گذاری داخلی و خارجی وجود دارد. همچنین به منظور حمایت از بهره‌‌‌برداران خرد محلی (جوامع صیادی و شرکت‌‌‌های کوچک)، نیاز به حمایت زنجیره‌‌‌های ارزش و تولیدکنندگان خرد محسوس است. در عین حال پرورش انواع صدف و جلبک‌‌‌ در اطراف قفس‌‌‌ها برای تعادل زیستی و نیز ایجاد ارزش افزوده توصیه می‌شود.

 

 

«سیاستگذاری روش‌‌‌‌های نوین خاک‌‌‌‌ورزی برای کاهش مصرف انرژی، آب و جلوگیری از فرسایش آبی و تخریب خاک های کشاورزی»، 29 آذر 1402

جلسه سخنرانی «سیاست‌‌‌‌گذاری روش‌‌‌‌های نوین خاک‌ورزی برای کاهش مصرف انرژی، آب و جلوگیری از فرسایش آبی و تخریب خاک کشاورزی» در تاریخ 29 آذر 1402 توسط شاخه ماشین‌‌‌‌های کشاورزی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، با شرکت بیش از 90 نفر از استادان و پژوهشگران دانشگاه‌‌‌‌ها و مراکز پژوهشی، اعضای فرهنگستان و نیز متخصصان و دست‌‌‌‌اندرکاران مراکز علمی کشور در فرهنگستان علوم برگزار شد.

در ابتدای جلسه جناب آقای دکتر حسن احمدی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ضمن خوش‌‌‌‌آمدگویی به شرکت‌‌‌‌کنندگان با بیاناتی جلسه را افتتاح و سپس آقای دکتر سید سعید محتسبی دبیر علمی نشست، با بیان اهمیت موضوع سخنرانی، سخنران جلسه آقای دکتر علی جعفری همکار مدعو گروه علوم کشاورزی و استاد دانشگاه تهران را معرفی فرمودند. سپس سخنران یاد شده، سخنرانی مبسوط و تحلیلی خود را ایراد کرده و در ادامه تعدادی از شرکت‌کنندگان سوالات، دیدگاه‌‌‌‌ها و نقطه نظرات خود را در خصوص نکات مطرح شده در سخنرانی بیان فرمودند که حاصل جمع‌‌‌‌بندی سخنرانی و دیدگاه های مطرح شده بیانیه ای به شرح زیر است.

1- مقدمه: وضعیت اقلیمی خشک و نیمه خشک ایران و پایین‌ بودن میزان بارش‌های طبیعی نسبت به اغلب کشورهای جهان و در نتیجه کمبود شدید منابع آب شیرین در کشور و همچنین تأثیر مستقیم مصرف سوخت‌‌‌‌های فسیلی بر محیط زیست، موجب می‌‌‌‌شود تا تدوین سیاست‌‌‌‌های جامع برای مدیریت مصرف انرژی و آب برای توسعه پایدار کشاورزی کشور، اجتناب‌‌‌‌ناپذیر گردد. در این راستا یکی از شاخص های سیاست‌‌‌‌گذاری برای مدیریت مصرف انرژی و آب کشاورزی، بررسی علمی تاثیر روش‌‌‌‌های مختلف خاک‌‌‌‌ورزی بر مصرف انرژی و آب کشاورزی و همچنین تاثیر بر فرسایش آبی و تخریب خاک کشاورزی است.

2- لزوم آگاه‌‌‌‌سازی و ترویج جامعه کشاورزی با روش‌‌‌‌های خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی و مخاطرات خاک‌‌‌‌ورزی مرسوم: تقلید کورکورانه حدود یک قرن اخیر در ایران و سایر کشورهای مناطق گرم و خشک آسیایی و آفریقایی در استمرار استفاده و توسعه روش‌‌‌‌های خاک‌‌‌‌ورزی کشورهای اروپایی با عنوان روش مرسوم خاک‌‌‌‌ورزی (با گاوآهن برگرداندار)، نه تنها همانند کشورهای مناطق پرباران اروپایی باعث تحول و توسعه پایدار تولیدات کشاورزی نشده، بلکه همزمان با نابودی زمین‌‌‌‌های زراعی، مشکلات متعددی نیز ایجاد کرده است. از این رو لازم است سیاست‌‌‌‌های ترویجی برای آگاه‌‌‌‌سازی جامعه تولیدکنندگان و سیاست‌‌‌‌گذاران بخش کشاورزی از مهمترین چالش‌‌‌‌های خاک‌‌‌‌ورزی مرسوم صورت پذیرفته و تغییر فراگیر روش آماده‌‌‌‌سازی بستر کشت از خاک‌‌‌‌ورزی مرسوم به خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی در مدت زمان معقولی انجام شود. مهم‌‌‌‌ترین چالش‌‌‌‌های خاک‌‌‌‌ورزی مرسوم در مقایسه با خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی که لازم است در فرایند آگاهی‌‌‌‌سازی جامعه کشاورزی مدنظر قرار گیرد، عبارتند از:

 الف) بخشی از پوکی مورد نیاز خاک کشاورزی توسط تغییر فصل و یخ‌‌‌‌بندان زمستانه ایجاد می‌‌‌‌شود،

ب) حجم زیاد عملیات خاک‌‌‌‌ورزی اولیه و ثانویه متناسب با حجم محدود توسعه ریشه گیاه نیست،

پ) حرکت زیاد تراکتورهای سنگین در خاک‌‌‌‌ورزی مرسوم منابع زیادی از انرژهای فسیلی را به هدر می‌‌‌‌دهد،

ت) مصرف بی‌‌‌‌مورد حجم زیادی از انرژی‌‌‌‌های فسیلی در خاکورزی مرسوم مشکلات زیست محیطی را سبب می-شود،

ث) در خاک‌‌‌‌ورزی مرسوم با تراکتورهای سنگین تخریب ساختمان و پروفیل خاک و سخت لایه‌‌‌‌های زیرین ایجاد می‌‌‌‌شود، ج) با تخریب پوشش محدود گیاهی مناطق گرم و خشک، بر شدت فرسایش آبی و بادی افزوده می‌‌‌‌شود (در حال حاضر فرسایش خاک کشور ما 2 تا 3 برابر میانگین جهانی است) و

چ) مصرف آب کشاورزی (به دلیل افزایش تبخیر سطحی) بیشتر می‌‌‌‌شود.

برآیند تحقیقات و مطالعات انجام شده کاهش مصرف آب به میزان تقریبی بین 10 تا 35 % را در روش خاک-ورزی حفاظتی نشان می‌‌‌‌دهد یعنی حتی با فرض کمترین میزان صرفه‌‌‌‌جویی آب در روش بی‌‌‌‌خاکورزی (یعنی حداقل 10%) و (صرفه‌‌‌‌نظر از هدر رفت آب در شبکه‌‌‌‌های انتقال و ...) تنها با اصلاح روش خاک‌‌‌‌ورزی، می‌‌‌‌توانیم دست کم 10% آب بیشتری برای کشاورزی داشته باشیم که عدد بزرگی است!

3- لزوم تدوین سیاست‌‌‌‌های تشویقی برای مجریان خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی:

بدیهی است در شرایطی که غالب کشاورزان کشور ما اطلاع و بعضاً اعتقادی به خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی ندارند، تغییر رویکرد از خاک‌‌‌‌ورزی سنتی به خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی بسیار مشکل خواهد بود. لذا ضرورت دارد تا علاوه بر آموزش و بسترسازی، بسته‌‌‌‌های تشویقی و انگیزشی برای افزایش سرعت در چرخش به سمت خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی را ایجاد نمود.

4- اهمیت آمار برخط و تحلیل هوشمند داده‌‌‌‌ها در سیاست‌‌‌‌گذاری کشاورزی، به‌‌‌‌ویژه خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی: نقش آمار (به‌‌‌‌ویژه کسب آمار برخط و تحلیل هوشمند آن) در سیاست‌‌‌‌گذاری و برنامه‌‌‌‌ریزی بخش کشاورزی برای تغییر نگرش از خاک‌‌‌‌ورزی مرسوم به خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی کاملاً ضروری و اجتناب‌‌‌‌ناپذیر است. در همین راستا و با هدف تغییر رویکرد خاک‌‌‌‌ورزی مرسوم به خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی در زمان معقولی در کشور، الف) زمان‌‌‌‌بندی مشخص و معقولی در برنامه‌‌‌‌های توسعه پنج ساله کشور پیش‌‌‌‌بینی شود و ب) بر اجرای کامل ماده 22 قانون افزایش بهره‌‌‌‌وری کشاورزی مصوب سال 1389 مجلس شورای اسلامی مبنی بر ایجاد پایگاه اطلاعاتی جامع و فعال تولید کنندگان کشاورزی تاکید می‌‌‌‌شود.

5- اهمیت تحلیل داده‌‌‌‌ها با کمک تکنیک‌‌‌‌های تصمیم یار: متخصصین علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ایران پیشنهاد می‌‌‌‌کنند سیاست‌‌‌‌گذاران کشاورزی کارا ترین عملیات مختلف مکانیزاسیون متناسب با پهنه‌‌‌‌های مختلف جغرافیایی کشور را با کمک مراکز دانشگاهی و برگرفته از داده‌‌‌‌های یک بانک اطلاعاتی هوشمند مندرج در بند 4 و با کمک و بهره‌‌‌‌گیری از تکنیک‌‌‌‌های تصمیم یار (همانند تکنیک تحليل پوششي داده‌‌‌‌ها (Data Envelopment Analysis) و تکنیک تحلیل سلسه مراتبی(Analytical Hierarchy process) تعیین و اجرا نمایند.

6- تهیه نقشه توپوگرافی کلیه زمین‌‌‌‌های زراعی و وضع قوانین جهت جلوگیری از زدن شخم در راستای شیب زمین: با هدف جلوگیری از فرسایش خاک در شخم زمین های با شیب بیش از 12%، نقشه توپوگرافی تمامی زمین‌‌‌‌های زراعی تهیه و قوانین معین با مجازات‌‌‌‌های بازدارنده برای زدن شخم در راستای شیب بیش از حد مجاز گفته شده تدوین شود.

7- سوخت ارزان مانعی برای خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی: انجام خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی اثر معنی‌‌‌‌داری در کاهش مصرف سوخت تراکتورهای کشاورزی خواهد داشت. هر چند موضوع کاهش مصرف سوخت از دیدگاه کلان مدیریت کشور در دو موضوع ملاحظات زیست محیطی و هم چنین مدیریت مصرف سوخت اهمیت زیادی دارد، اما از دیدگاه کشاورز به دلیل ارزانی سوخت و کم اهمیتی آلودگی هوا، انگیزه کافی برای کاهش مصرف سوخت ایجاد نمی‌‌‌‌کند. بنابراین پیشنهاد می‌‌‌‌شود سوخت ارزان تنها به کشاورزانی تخصیص داده شود که شیوه کشاورزی حفاظتی را اجرایی کنند.

8- لزوم حمایت از تولید ماشین‌‌‌‌های خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی و ترویج آن: در حال حاضر تعداد بسیار کمی ماشین‌‌‌‌های ویژه خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی در کشور تولید و توزیع می‌‌‌‌شود که علت اصلی آن الف) هزینه تمام شده بالا (به دلیل تولید کم) و ب) عدم استقبال کشاورزان به دلیل عدم آگاهی و اعتقاد به خاک‌‌‌‌ورزی حفاظتی است. بنابراین از یک طرف انتظار می‌‌‌‌رود وزارت صنایع حمایت‌‌‌‌های خود از سازندگان ماشین‌‌‌‌های خاک‌‌‌‌ورز حفاظتی را دو چندان کند و از طرف دیگر مروجان وزارت جهاد کشاورزی نسبت به ترویج استفاده از این نوع ماشین‌‌‌‌ها اقدام نمایند.

 

 

«ریزپلاستیک‌‌‌‌‌ها و اثر تخریبی آنها بر کشاورزی، محیط زیست و انسان»، 27 دی 1402

مقدمه

جلسه سخنرانی «پلاستیک‌‌‌‌‌ها و اثرات تخریبی آن‌‌‌‌‌ها بر کشاورزی و محیط زیست» در تاریخ 27 دی 1402 توسط شاخه علوم و صنایع غذایی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم، با شرکت بیش از 90 نفر استادان و پژوهشگران دانشگاه‌‌‌‌‌ها و مراکز پژوهشی، اعضای فرهنگستان و نیز متخصصان و دست‌‌‌‌‌اندرکاران مراکز علمی کشور در فرهنگستان علوم برگزار شد.

در ابتدای جلسه آقای دکتر حسن احمدی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ضمن خوش‌‌‌‌‌آمدگویی به شرکت‌‌‌‌‌کنندگان با بیاناتی جلسه را افتتاح کرد و سپس آقای دکتر شاهدی دبیر علمی نشست، به تبیین اهمیت موضوع سخنرانی‌‌‌‌‌ها پرداخت و سپس سخنرانان جلسه خانم دکتر زهرا امام جمعه همکار مدعو شاخه علوم و صنایع غذایی گروه علوم کشاورزی و استاد دانشگاه تهران و آقای دکتر مهدی کدیور عضو وابسته شاخه علوم و صنایع غذایی گروه علوم کشاورزی و استاد دانشگاه صنعتی اصفهان را معرفی کرد. سپس سخنرانان یاد شده، سخنرانی مبسوط و تحلیلی خود را ایراد کردند و تعدادی از شرکت‌‌‌‌‌کنندگان طرح پرسش کردند و دیدگاه‌‌‌‌‌ها و نظرات خود را بیان نمودندکه حاصل جمع-بندی آن‌‌‌‌‌ها، این بیانیه است.

هر چند از تولید پلیمرهای سنتزی به ویژه جهت استفاده در صنعت بسته‌‌‌‌‌بندی مواد غذایی زمان زیادی نمی‌‌‌‌‌گذرد، اما فراوانی آنها در زندگی بشر از بسیاری مواد ساخته شده توسط او پیشی گرفته است و پیش‌‌‌‌‌بینی می‌‌‌‌‌شود تولید سالانه پلاستیک‌‌‌‌‌ها در سال 2050 به بیش از یک میلیارد تن برسد که در آن زمان مجموع پلاستیک تولید شده در یک قرن به 34 میلیارد تن بالغ خواهد شد. در کنار آن ذکر این نکته ضروری است که سالانه بخش قابل توجهی از فراورده‌‌‌‌‌های کشاورزی در جهان به دلیل عدم نگهداری و بسته‌‌‌‌‌بندی مناسب تبدیل به ضایعات می‌‌‌‌‌شود، ضایعاتی که به مرور زمان با تولید گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ایی به گرم‌‌‌‌‌تر شدن زمین و آنچه تغییر اقلیم خوانده می‌‌‌‌‌شود، منتهی می‌‌‌‌‌گردد. از این منظر پلیمرهای سنتزی توانسته است تاثیرمثبتی بر صنایع مختلف و از جمله بسته‌‌‌‌‌بندی در صنعت غذا در پی داشته باشد. از سوی دیگر و از آنجا که عموم بسته‌‌‌‌‌ها و پوشش‌‌‌‌‌های مورد استفاده در این زمینه منشا نفتی و سنتزی دارند، می‌‌‌‌‌توانند در صورت عدم توجه کافی به مدیریت پسماند، خود عامل تولید گاز CO2 به شمار آیند و چون در طبیعت به ریزپلاستیک‌‌‌‌‌ها تبدیل شده، وارد چرخه زندگی و غذای انسان می‌‌‌‌‌شوند اثر بدی بر سلامت انسان خواهند داشت. علاوه برآن پلیمرهای رها شده در طبیعت، محیط زیست و حیاط وحش را تحت تاثیر آلودگی‌‌‌‌‌ها و اثرات تخریبی خود قرار می‌‌‌‌‌دهند. به همین دلیل می-توان گفت که اثرگذاری و تاثیرپذیری بسته‌‌‌‌‌های مواد غذایی فرایندی دو سویه است. بسیار روشن است که پلیمرهای سنتزی، زیست تخریب‌‌‌‌‌پذیر نبوده و یا تجزیه آنها به آسانی میسر نیست. تنوع استفاده از پلاستیک‌‌‌‌‌ها همراه با وجود انواع متفاوت از آنها امکان مدیریت پسماندهای پلاستیکی را دشوارتر کرده است. براساس آنچه در این سمینار ارائه شد پلاستیک‌‌‌‌‌ها به دو شکل عیان و پنهان طبیعت و محیط زیست انسانی؛ حیوانی و گیاهی را در معرض خطر قرار داده‌‌‌‌‌اند. در شکل آشکار آن پلاستیک‌‌‌‌‌ها پس از رها شدن در طبیعت به اندازه های متفاوت از ماکرو تا نانو ذره در می‌‌‌‌‌آیند که هر یک عواقب ناگوار خود را بدنبال دارند. گرفتار شدن آبزیان در تورهای ماهیگیری به جامانده از عملیات صید، گیر کردن پوزه حیوانات در بطری‌‌‌‌‌ها و قوطی‌‌‌‌‌ها و وجود میکرو و نانوذرات پلاستیکی در بطری‌‌‌‌‌های آب آشامیدنی تنها بخش کوچکی از این مشکل به شمار می‌‌‌‌‌آیند. بخش دیگر که از آن به عنوان نیمه پنهان خطر یاد شده طرح می‌‌‌‌‌شود مشتمل بر مهاجرت مستقیم برخی از ترکیبات پلیمری مورد استفاده جهت بسته‌‌‌‌‌بندی مواد غذایی و یا افزودنی‌‌‌‌‌های بکار رفته در تهیه آنها به درون فراورده‌‌‌‌‌های غذایی است. در این مورد با ذکر مثال به موارد متعددی در سمینار اشاره شد. این دسته از مواد در برخی موارد باعث بروز اختلال در سامانه‌‌‌‌‌های متابولیکی بدن شده و از این طریق اثر سیتوژنیک از خود بر جای می-گذارند. برخی نیز با تداخل در فعالیت هورمون‌‌‌‌‌های استروئیدی، باعت اختلال در تولیدمثل می‌‌‌‌‌شوند. بدیهی است که خطر رها شدن بسته‌‌‌‌‌های پلاستیکی در طبیعت و شکسته شدن آنها به اجزا کوچکتر در حد میکرو و نانو می‌‌‌‌‌تواند باعث آلودگی مضاعف آب و خاک شده و در چرخه تامین غذا به طور غیر مستقیم وارد جیره غذایی دام و انسان شوند. در هر حال هدف از ارائه سمینار «پلاستیکها و اثرات تخریبی آنها بر کشاورزی و محیط زیست» اعلام هشداری جدی و چند باره در زمینه استفاده ناصحیح و مهار گسیخته از پلیمرهای سنتزی است.

توصیه‌‌‌‌‌ها به جامعه و مسئولان ذیربط

ضرورت دارد نسبت به رفع خطر پلاستیک‌‌‌‌‌ها اقدام عاجل بشود. توضیح اینکه خیلی از کشورها اقدامات اصلاحی را شروع کرده‌‌‌‌‌اند. با توجه به اثرات تخریبی بسیار بد و گسترده پلاستیک‌‌‌‌‌ها تقاضامند است پیشنهادهای زیر جدی گرفته شده و هرچه سریعتر به مرحله اجرا درآید:

- تهیه مقررات دقیق و محکم جهت کاهش مصرف پلاستیک و حفظ سلامت مصرف‌‌‌‌‌کنندگان.

- دادن هشدار و پیام‌‌‌‌‌های ضروری به مصرف‌‌‌‌‌کنندگان در جهت آموزش نحوه استفاده صحیح از پلاستیک‌‌‌‌‌ها.

- تلاش برای کاهش یا منع استفاده از پلیمرهای سنتزی جهت بسته‌‌‌‌‌بندی مواد غذایی.

- تجهیز آزمایشگاه‌‌‌‌‌ها به وسایل لازم جهت ردیابی و نظارت بر مهاجرت ترکیبات موجود در پلیمرها به غذاتی دام و انسان .

- فراهم کردن شرایط بهره‌‌‌‌‌گیری از پلیمرهای طبیعی و زیست تخریب‌‌‌‌‌پذیر به جای پلیمرهای نفتی.

- نظارت کافی بر استفاده صحیح از پلیمرهای نفتی در صنایع مختلف و به ویژه در صنعت غذا

- فراهم کردن شرایط تولید بسته‌‌‌‌‌های سلولزی و استفاده از آنها در جاهائی که امکان جایگزینی وجود دارد مثل فروشگاه-ها و مراکز عرضه مواد مختلف و از جمله مواد غذائی.

- گنجانیدن مطالب آموزشی استفاده و نگهداری پلاستیک‌‌‌‌‌ها و بسته‌‌‌‌‌های پلیمری و حفظ محیط زیست از آلودگی آن‌‌‌‌‌ها در برنامه‌‌‌‌‌های آموزشی مدارس و دانشگاه‌‌‌‌‌ها

- جداسازی پسماندهای پلاستیکی از مبدا و بازیافت ویا دفن آنها به روش‌‌‌‌‌های بهداشتی که ضرر کمتری برای محیط زیست، حیوانات و از جمله حیات وحش و انسان داشته باشد.

 

 

جهت دریافت فایل PDF مجموعه بیانیه‌های منتشر شده، اینجا کلیک کنید.