رئیس فرهنگستان علوم با تشریح تحولات علمی و فرهنگی کشور پس از انقلاب اسلامی، اعلام کرد که تحولات علمی ایران به ویژه در حوزههای فناوری نوین باعث شده ایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرفته شناخته شود، این دستاوردها نتیجه تلاشهای مداوم و متعهدانه پژوهشگران کشورمان است.
به گزارش روابط عمومی فرهنگستان علوم، تحولات فرهنگی به عنوان بازتابی از تغییرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی یک جامعه، همواره موضوعی جذاب و چالشبرانگیز بوده است، ایران نیز همچون بسیاری از کشورهای دیگر، در طول تاریخ خود شاهد تحولات فرهنگی گستردهای بوده است. انقلاب اسلامی سال 1357، نقطه عطفی در تاریخ فرهنگی ایران محسوب میشود که منجر به تغییرات بنیادین در ساختارهای فرهنگی و اجتماعی کشور شد.در این میان، شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یکی از نهادهای کلیدی در حوزه سیاستگذاری فرهنگی، نقش محوری در هدایت و ساماندهی این تحولات ایفا کرده است. این شورا با هدف حفظ و تقویت ارزشهای اسلامی و انقلابی، همواره تلاش کرده است تا ضمن حفظ هویت فرهنگی ایرانی، به نیازهای فرهنگی جامعه پاسخ دهد.انقلاب اسلامی سال 1357، نقطه عطفی در تاریخ فرهنگی ایران محسوب میشود که منجر به تغییرات بنیادین در ساختارهای فرهنگی و اجتماعی کشور شد، این تحولات در ابعاد مختلفی همچون هنر، ادبیات، سینما، رسانه و آموزش نمود پیدا کرد و شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به عنوان یکی از بازیگران اصلی این عرصه، سیاستگذاریها و برنامههای خود را با توجه به این تحولات تنظیم کرد.شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یکی از نهادهای کلیدی در جمهوری اسلامی ایران، نقش محوری در شکلدهی و هدایت تحولات فرهنگی کشور ایفا کرده است، این شورا که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تشکیل شد، با هدف حفظ و تقویت ارزشهای اسلامی و انقلابی، همواره تلاش کرده است تا ضمن حفظ هویت فرهنگی ایرانی، به نیازهای فرهنگی جامعه پاسخ دهد.
البته شورای عالی انقلاب فرهنگی در طول فعالیت خود با چالشهای مختلفی مواجه بوده است، از جمله این چالشها میتوان به تنوع فرهنگی جامعه، جهانی شدن و تأثیر فرهنگهای بیگانه، تغییرات سریع فناوری و نیاز به بازنگری در سیاستهای فرهنگی اشاره کرد، با این حال، این شورا فرصتهای بسیاری برای ایفای نقش موثر در ارتقای فرهنگ و هنر کشور دارد.در چهلمین سالگرد شورایعالی انقلاب فرهنگی گفتوگویی با محمدرضا مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم داشتیم؛ مخبردزفولی درباره تحولات و دستاوردهای انقلاب فرهنگی در عرصه آموزش و پژوهش در کشور صحبت کرد.به گفته وی، شورای عالی انقلاب فرهنگی در این دوره ۴۰ ساله با وجود فراز و نشیب زیاد در بحث فرهنگ عمومی و تقویت منابع فرهنگی، تعلیم و تربیت و نظامهای مرتبط با آموزش و پرورش گامهای زیادی برداشته است.مخبردزفولی که خود نیز به عنوان یک دانشمند و پژوهشگر و همچنین در مسؤولیت های مختلف در عرصههای علمی و پژوهشی کشور نقشی اساسی ایفا کرده است، به تشریح دستاوردهای کشور در زمینه تحولات فرهنگی و تأثیرات شورای عالی انقلاب فرهنگی در این تحولات پرداخت.
آقای دکتر در ابتدا گریزی بزنیم به تحولات علمی و آموزشی پس از انقلاب اسلامی، کمی در این باره صحبت بفرمایید.
مخبردزفولی: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در عرصههای مختلف کشور تغییرات شگرفی ایجاد شد، با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، نظام آموزشی و علمی کشور نیازمند تحولی عمیق بود. یکی از مهمترین اقدامات در این زمینه، تأسیس شورای عالی انقلاب فرهنگی بود که نقش کلیدی در بازسازی و جهتدهی به آموزش عالی و پژوهشهای علمی کشور داشت.انقلاب اسلامی نه تنها نظام سیاسی را دگرگون کرد، بلکه در سطح علمی و آموزشی نیز تحولی اساسی را رقم زد. تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان نهادی بالادستی، به تدوین سیاستهای کلان در زمینههای آموزشی، علمی و فرهنگی منجر شد که در نهایت به شکلگیری نهادهای علمی و دانشگاهی جدید و متناسب با اهداف انقلاب اسلامی انجامید.
شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ پیشران تحول علمی
درباره تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی صحبت کردید، از نقش این شورا در زمینه تحولات علمی و فرهنگی هم بفرمایید.
مخبردزفولی: شورای عالی انقلاب فرهنگی در این تحولات نقش اساسی داشته است، شورای عالی انقلاب فرهنگی در سالهای پس از انقلاب اسلامی، به منظور ایجاد هماهنگی و راهبری در حوزههای علمی، فرهنگی و آموزشی تشکیل شد. این شورا با تدوین سیاستها و برنامههای مختلف، اقداماتی چون بازنگری در محتوای درسی، اصلاح نظام آموزشی و تقویت آموزشهای فنی و حرفهای را انجام داد که امروز میتوان آن را یکی از عوامل مهم در تحول و ارتقای سطح علمی کشور دانست.
شورای عالی انقلاب فرهنگی نقش محوری در بازسازی دانشگاهها داشت به طوریکه یکی از مهمترین اقداماتی که شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام داد، نظارت و ساماندهی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی بود. بهویژه در سالهای ابتدایی انقلاب، دانشگاهها با مشکلاتی همچون انسجام و همراستایی با نیازهای جامعه روبهرو بودند و شورای عالی انقلاب فرهنگی توانست با تصمیمات هوشمندانه خود، جهتگیری جدیدی به این مراکز ببخشد.
دستاوردهای علمی ایران پس از انقلاب
البته به جرأت میتوان گفت که کشور ما در دورههای مختلف پس از انقلاب اسلامی، شاهد رشد و شکوفایی علمی در بسیاری از حوزهها بوده است. بهویژه در دهههای اخیر، ایران در حوزههای علوم پزشکی، مهندسی،زیست پزشکی، نانو تکنولوژی و سایر فناوریهای نوین به دستاوردهای بزرگ و مهمی دست یافته است. پژوهشگران ایرانی در سطح جهانی شناختهشده هستند و در بسیاری از زمینهها جزء کشورهای پیشرو قرار دارند.تحولات علمی و پژوهشی در کشور، به ویژه در حوزههایی چون پزشکی، نانو فناوری، سلول های بنیادی و هوافضا، باعث شده است که ایران در بسیاری از عرصههای بینالمللی به عنوان یکی از کشورهای پیشرفته شناخته شود. این دستاوردها نتیجه تلاشهای مداوم و متعهدانهای است که از سوی دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی کشور صورت گرفته است.
تجربه موفق شورای عالی انقلاب فرهنگی در هماهنگی علمی و اجرایی
در زمینه این پیشرفتهای علمی و دانشگاهی، شورای عالی انقلاب فرهنگی چه نقشی را ایفا کرده است؟
همه دستاوردها از علم است و این مسأله با تدبیر در شورای عالی انقلاب فرهنگی با مراقبت و پایش محقق شد. امام (ره) میفرمودند جنگ تمام میشود، اما دانشگاه مهم است به دانشگاه برسید، از این رو شورای عالی انقلاب فرهنگی در بعد دانشگاهی وظیفه خود را انجام است.یکی از اقدامات برجسته ای که شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه علم و فناوری انجام داد این بود که در اجرا دخالت نکرد، اما نقش راهبری و هدایت را بر عهده گرفت و ساماندهی انجام داد. برای مثال، نقشه علمی کشور نوشته شد و باید این نقشه اجرایی میشد. اما برای این که شورا بهطور مستقیم وارد اجرا نشود، برای موضوعات و جریانهای مهم علمی، یک نقشه راه تصویب شد. به طور مثال در زمینه نانوفناوری، ما یک سند مجزا و جمعوجور طراحی کردیم که نقشه راه این حوزه را مشخص میکرد: اینکه اکنون کجا هستیم و به کجا میخواهیم برسیم. این نقشه راه هم از بعد تربیت نیروی انسانی و هم از بعد راهاندازی نانوفناوری تنظیم شد.برای این که این کار اجرایی شود، یک ستاد مسؤول طراحی کردیم، برای هر حوزه مهم علمی، ستادهای ویژهای تشکیل شد؛ مانند ستاد نانو فناوری، ستاد زیستفناوری، ستاد سلولهای بنیادی، ستاد علوم شناختی (کابینتیو ساینس) و ستاد هوافضا. این ستادها بهمنظور ساماندهی و راهبری، به کمک دانشگاهها وارد عمل شدند.
برای ضمانت اجرایی این ستادها هم کاری صورت گرفت؟
مخبردزفولی: بله، برای اینکه این فرآیند اجرایی شود، این ستادها به معاونت علمی و فناوری دولت وصل شدند و عملیات اجرایی زیر نظر دولت و معاونت علمی شکل گرفت. در حقیقت، شورای عالی انقلاب فرهنگی نقشه راه فناوریها را طراحی کرد و برای اجرای آن، ستادهایی را مسؤول کرد. این ستادها، با هماهنگی با دولت و زیر نظر معاونت علمی، وارد صحنههای اجرایی شده و از پشتیبانیهای دولتی بهرهمند گردید. این مدل توانست پیشرفت علمی را در عرصههای مختلف ساماندهی و عملیاتی کند.
این الگو به موفقیت هم رسید؟
مخبردزفولی: بله، این الگوی ساماندهی در علم و فناوری به موفقیتهای بزرگی رسید، هرچند که کمتر به آن پرداخته شده است. این مدل نشان داد که شورای عالی انقلاب فرهنگی باید هم راهبری خردمندانه داشته باشد، هم در اجرا دخالت نکند، و هم تضمین کند که اجرایی شدن طرحها پیگیری و نظارت میشود.این مدل و الگو در عرصه علم و فناوری بهخوبی آزمایش شده و موفقیتآمیز بوده است و در حال حاضر، تمام معاونتهای علمی در دولتهای مختلف این مسیر را ادامه میدهند. این هماهنگی میان دولتها و شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه علم میتواند الگو و مدل موفقی باشد که در عرصه فرهنگ عمومی و نظام تعلیم و تربیت نیز کارگشا باشد. البته در این حوزهها هنوز چالشهایی وجود دارد که نیازمند طراحی سیستمهای مشابه با مدل علم و فناوری است تا هم تضمین اجرایی شدن آن انجام شود و هم میزان تحقق اهداف رصد و ارزیابی شود.ما جزء چند کشور دنیا هستیم که اسناد راهبردی مورد نیاز کشور را به ویژه در زمینههای علمی، فرهنگی و تعلیم و تربیت تدوین و تصویب کردهایم.
چالشهای پیش روی نظام آموزشی و علمی کشور
از موانع و چالش های پیش رو هم بگویید، چالشها را چطور میبینید و برای رفع چالشها چه باید بکنیم؟
مخبردزفولی: به برخی از چالشهایی که همچنان پیش روی نظام آموزشی و علمی کشور قرار دارد، اشاره میکنم و آن اینکه با وجود پیشرفتهای بزرگ علمی، هنوز چالشهایی در مسیر رشد و توسعه علمی کشور وجود دارد، یکی از مهمترین چالشها، نیاز به توسعه ارتباطات بینالمللی و تقویت همکاریها با دانشگاهها و مراکز علمی برتر دنیا است. همچنین، تقویت آموزشهای فنی و حرفهای و استفاده از ظرفیتهای بومی و صنعتی برای رشد بیشتر فناوریهای نوین از دیگر اولویتهایی است که باید به آن توجه ویژهای داشت.
همچنین بر لزوم توجه به تغییرات در ساختار آموزشی کشور و بازنگری در محتوای درسی تأکید دارم، چرا که به نظر من آموزش باید به گونهای طراحی شود که نیازهای جدید بازار کار و تحولات جهانی را در نظر بگیرد.این تنها با بازنگری مستمر در برنامههای درسی و ایجاد بستری برای آموزشهای نوین ممکن است.همچنین به نظر من اصلاحات ساختاری در حوزه پژوهش و فناوری کشور هم ضروری به نظر می رسد، به طوریکه برای رسیدن به رشد پایدار در حوزه علم و فناوری، نیاز به یک نگاه جامع و بلندمدت است. باید نهادهای علمی و پژوهشی کشور به سمتی حرکت کنند که نه تنها توانایی حل چالشهای داخلی را داشته باشند، بلکه در سطح جهانی نیز بتوانند با رقبای خود به رقابت بپردازند.
Report