در نشست تخصصی «چالش‌های برنامه‌های بهبود ژنتیکی دام سبک در ایران و ارائه راهکارهایی برای آینده» که به همت گروه علوم کشاورزی و منابع طبیعی فرهنگستان علوم برگزار شد، دکتر علی اسمعیلی زاده کشکوئیه، همکار مدعو این نهاد علمی، با ارائه گزارشی جامع به بررسی مسائل و موانع پیش روی بهبود ژنتیکی دام سبک در کشور پرداخت.

به گزارش روابط عمومی فرهنگستان علوم، دکتر اسمعیلی‌زاده در ابتدای سخنان خود به اهمیت دام سبک در اقتصاد کشور اشاره کرد و گفت: در کشور ما حدود 70 میلیون رأس دام سبک شامل 53 میلیون راس گوسفند و بره و 17 میلیون راس بز و بزغاله وجود دارد که در سامانه‌های عشایری (25%)، روستایی (73%) و صنعتی (2%) نگهداری و پرورش داده می‌شوند. این دام‌ها سهم شایانی در تولید گوشت قرمز (گوسفند و بز به ترتیب حدود 36 درصد و 7 درصد، در مجموع 43 درصد) دارند و باعث ایجاد اشتغال برای حدود دو و نیم میلیون بهره‌بردار شده است.

با این حال، وی به چالش‌های موجود در این صنعت اشاره کرد و افزود: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پرورش دام سبک به شیوه‌های رایج سنتی، کم‌نهاده-کم بازده بودن آن است و همچنین با توجه به گسترش بی‌رویه و رو به افزایش تخریب مراتع، و همچنین رشد نامتوازن قیمت نهاده‌ها و ستاده‌ها در سال‌های اخیر، بازدهی اقتصادی دامداری تحت روش سنتی به لحاظ تأمین بخشی از علوفه مورد نیاز از طریق دستی یا مزارع کاهش یافته است. این افزایش نهاده و کاهش بازده منجر به عدم توجیه اقتصادی و ناپایداری در این حرفه شده است.

آمیخته‌گری بی‌رویه و نتایج ناموفق

همکار مدعو فرهنگستان علوم با انتقاد از آمیخته‌گری‌های بی‌رویه و بدون برنامه در پرورش دام سبک، این مسئله را یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی این صنعت دانست و تصریح کرد: در سال‌های اخیر برخی از گله‌داران در شرایط پرورش روستایی، اقدام به استفاده از قوچ‌های نژادهای داخلی و وارداتی کرده‌اند، به گونه‌ای که درصد شایاتی از گله‌ها و در بیشتر نژادها، با چندین نژاد دیگر آمیخته شده‌اند در حالی که این آمیختگی نژادها نتایج مثبتی در پی نداشته است.

وی با ارائه آمار و ارقام، به کاهش سودآوری در نژادهای مختلف پرورش یافته در سیستم‌های رایج روستایی اشاره و تاکید کرد: بر پایه بررسی‌های انجام شده، بازدهی اقتصادی (نسبت سود به هزینه) برای نژادهای مختلف گوسفند بومی بین 5 تا 18 درصد است که قادر به پوشش هزینه‌های پرورش در سیستم‌های غیرعشایری نیست. آمارها نیز موید کاهش سهم گوشت دام سبک در سبد غذایی مردم در سال‌های اخیر است.

ضرورت ایجاد یا معرفی دام‌های مناسب و پربازده

دکتر اسمعیلی‌زاده با تاکید بر لزوم جلوگیری از حذف تدریجی پرورش دام سبک در کشور، بر ضرورت ایجاد یا معرفی دام‌های مناسب و پربازده تاکید کرد و گفت: این برنامه می‌تواند با به‌گزینی نژادهای بومی یا سنتز و معرفی نژادهای جدید از راه آمیخته‌گری با نژادهای پرتولید انجام شود. پژوهش‌های پیشین، بیانگر عدم بهبود معنی‌دار در صفات تولید مثل و تقریبا دیگر صفات اقتصادی در پی آمیخته‌گری بین نژادهای بومی است. این نتایج با یافته‌های اخیر در باره عدم تمایز معنی‌دار جمعیت‌های گوسفند ایرانی در گستره ژنوم، هماهنگ است.

همکار مدعو فرهنگستان علوم با تشریح ویژگی‌های دام‌های پربازده، از جمله افزایش نرخ آبستنی، نرخ زایش، توان مادری، زنده‌مانی بره‌ها، سن بلوغ پایین، غیر فصلی بودن زایش، طول عمر اقتصادی بالا، افزایش درصد گوشت لخم، سرعت رشد بالا در بره‌ها و بهبود راندمان تبدیل خوراک، بر ضرورت ایجاد تحول در این صفات کلیدی تاکید کرد.

نقش دانش بومی عشایر و استفاده از نژادهای خالص اصلاح‌شده

دکتر اسمعیلی‌زاده با ارائه راهکارهای عملی، بر نقش دانش بومی عشایر در به‌گزینی درون‌نژادی و گروهی دام‌ها تاکید کرد و گفت: برای گله‌هایی که در سیستم‌های عشایری نگهداری می‌شوند و به پوشش گیاهی وابسته‌اند، باید به‌گزینی درون‌نژادی و گروهی با استفاده از دانش بومی عشایر در انتخاب و توزیع قوچ‌های برتر، مدیریت دام و مرتع، بهبود بهداشت و روش‌های پرورشی و تغذیه‌ای، به افزایش بازده بیولوژیکی و اقتصادی اقدام کرد. برای پرورش در سیستم‌های نیمه‌بسته و مزرعه‌ای که امکان تأمین علوفه بیشتری وجود دارد، استفاده از نژادهای خالص اصلاح‌شده یا ترکیبی سنتز شده که عملکرد مناسبی در این صفات دارند، توصیه می‌شود.

نگاهی به تجارب جهانی و اهمیت نقش بخش خصوصی

وی با اشاره به تجارب موفق کشورهای مختلف در ایجاد ترکیب‌های نژادی جدید و بهبود عملکرد دام‌ها، بر اهمیت علم ژنتیک و اصلاح نژاد در تحول تولید دام‌های سبک تاکید کرد. وی با تشریح عوامل کلیدی موفقیت برنامه‌های اصلاح نژاد دام سبک در کشورهای پیشرو، از جمله تکیه بر بخش خصوصی و داشتن برنامه منظم برای جمع آوری، تحلیل و استفاده از داده‌ها، بر ضرورت پیاده‌سازی این الگو در کشور تاکید کرد.

همکار مدعو فرهنگستان علوم پیشنهاد کرد با همکاری نزدیک پرورش‌دهندگان، واحدهای خصوصی و تخصصی پرورش و توزیع قوچ اصلاح شده، محققان و با محوریت مرکز اصلاح نژاد دام کشور، برنامه‌هایی برای شناسایی، تکثیر و توزیع بهترین حیوانات اجرا شود. وی تشویق و جذب بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در پرورش تخصصی قوچ‌های اصلاح‌شده و ارائه بسته‌های حمایتی به بهره‌برداران را از جمله اقدامات مؤثر در این زمینه دانست.

تاکید بر اهمیت ثبت اطلاعات، آموزش و توانمندسازی بهره‌برداران

دکتر اسمعیلی‌زاده در پایان با تاکید بر اهمیت ثبت اطلاعات، آموزش و توانمندسازی بهره‌برداران، گفت: موفقیت برنامه‌های اصلاح نژاد دام سبک و توسعه پایدار این حرفه، فراتر از هر نوع استراتژی که اتخاذ شود، به ثبت اطلاعات، میزان اتکا بر استفاده مؤثر از داده‌ها، توانمندی‌های بخش خصوصی و آموزش بهره‌برداران در راستای بهبود مدیریت دام‌های اصلاح‌شده بستگی دارد.

گالری تصاویر