روز 14 مهرماه به نام «روز دامپزشکی» نامگذاری شده است. به مناسبت فرا رسیدن روز دامپزشکی، روابط عمومی فرهنگستان با آقای دکتر حسن تاج بخش عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و چهره ماندگار علوم دامپزشکی کشور گفتگو کرده که خلاصه آن، به صورت گفتار ذیل منتشر می شود:

اهمیت دامپزشکی (دکتر حسن تاج بخش، استاد ممتاز دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان علوم)

«به نام خداوند جان و خرد  کزین برتر اندیشه بر نگذرد؛ در دهه­ های اخیر در ایران و جهان رسم شده است که روزهایی را مختص مشاغل مختلف نامگذاری کنند. مثلاً روز اول شهریور را که مصادف با تولد بوعلی سیناست، روز پزشک نامگذاری کرده اند. یا روز بزرگداشت محمد بن زکریای رازی یعنی پنجم شهریور را روز داروسازی نامیده اند. در چنین روزهایی دوستان جمع می شوند و مسائل خود را مطرح می کنند و پس از دید و بازدید، از بزرگان آن شغل تجلیل می کنند. دامپزشکی ریشه ای کهن در تاریخ دارد. آن هنگام که انسان خویش را شناخت، حیوانات را هم شناخت. وقتی حیوان را اهلی کرد خود نیز اهلی شد. وقتی خیش را ساخت، خیش را بر دوش خویش گذاشت و بعد از دوش خود برداشت و روی گاو گذاشت و از درد و خونریزی خود جلوگیری کرد و اهلی شد. سپس دامپزشکی و بیماری های دام مطرح شد. هنگامی که جلد اول تاریخ دامپزشکی را حدود سال های 68 و 69 نوشتم، تعدادی از دانشجویان همین رشته از من خواستند­­ روزی را به نام دامپزشکی تعیین کنیم. در مطالعاتم به این نکته برخورد کردم که در ایران قدیم هر روز ماه به نام یک فرشته اختصاص یافته بود. مثلا 19 هر ماه شمسی را فروردین روز می گفتند یا 16 مهر که جشن مهرگان است که پس از نوروز، مهمترین جشن ایرانیان بود زیرا غله و خرمن و محصولات کشاورزی را جمع آوری می کردند و به انبار می بردند و برای زمستان آماده می شد­ند. مسعود سعد سلمان به همین مناسبت در مجموعه مثنوی خود می سراید:

روز مهر و ماه مهر و جشن فرخ مهرگان          مهر بفزا ی ای نگار مهر چهر مهربان

روز چهاردهم هر ماه شمسی را تحت عنوان "گائوس" یا گائوس روز یا در فارسی جدید گوش روز نامگذاری کردند که مربوط به فرشته گائوس یا فرشته دروازپا است. گائوس یعنی گاو که او را حیوان اصلی اهلی به حساب می آوردند زیرا از گوشت و شیرش استفاده می کردند و گاو حتی قبل از اسب باربری می کرده است. بنا­براین، گائوس فرشته نگهداری­ سلامت گاو یا فرشته سلامت کودکان و انسان بوده است. مرحوم دکتر معین رساله ای را از فیض کاشانی در سال 1325 ه.ش چاپ کرد. فیض در رساله مزبور از قول معلی بن خنیس که از اصحاب امام صادق(ع) بوده است، اسامی روزهای مختلف سال را معرفی می کندو بدین ترتیب، احادیث مربوط به نوروز از این طریق وارد فرهنگ ما می شوند. حضرت امام صادق(ع) از وی می پرسند، جوش روز را می دانی چیست؟ گفت نه. امام صادق (ع) فرمودند: روزی است که پارسیان آن را گرامی می دارند و جشن می گیرند و از نظر ما هم روز خوبی است. بنا­براین، فرهنگ ایرانی در فرهنگ شیعی هم مطرح می شود. البته دکتر معین در این نقل قول فیض شک می کند چرا که ممکن است فیض کاشانی خواسته باشد اهمیت فرهنگ ایران را جلوه دهد. در صورتی که خود من در کتاب "بستان العارفین" که در سال 480 ه.ق  یعنی حدود 600 سال پیش از زمان فیض کاشانی نوشته شده است، مشاهده نمودم که از قول امام صادق(ع) روزهای مختلف سال و از جمله جوش روز نام برده شده است و آن را روزی مبارک دانسته اند. 14مهر قبل از اسلام اهمیت داشته و پس از ظهور اسلام نیز مورد توجه بوده است. ماه مهر هم آغاز سال تحصیلی است و هم انقلاب فصلی و میانه طبیعت است. با تلاش دانشجویان و بعضی از دوستان و پیگیری وزارتخانه، روز دامپزشکی در تقویم ثبت  شد. البته قبل از آن هم دامپزشکان در چنین روزی دور هم جمع می شدند و پس از دید و بازدید و سخنرانی، جشن صنفی می گرفتند. دامپزشکی در تمام دنیا سابقه­ ای داشته است. اما دامپزشکی به شیوه جدید، مانند طب جدید، در اروپا دو سه قرن قبل از اینکه وارد ایران شود، آغاز شده است و مخصوصاً در قرن های 18 و 19 نضج می گیرد. البته ما در طول تاریخ،  تشکیلات دامپزشکی داشته ایم. زمان کهن حرفه دامپزشکی و پزشکی یکی بود. در عصر اوستایی دروندیداد مزد پزشک تعیین شده است. مزد پزشک با توجه به پایگاه طبقاتی مریض تفاوت می کرد. اگر شهردار یا کد­خدا را معالجه می کرد مبلغ معالجه متفاوت بود. اگر حیوان بزرگ و یا حیوان کوچک را معالجه می کرد، دستمزد آنها متفاوت بود. این مطلب نشان دهنده آن است که در قدیم پزشک و دامپزشک یکی بوده است. کم کم در اواخر دوره ساسانیان به دامپزشک ستور می گفتند. پس از استیلای زبان عربی بیطار می گفتند که معرب وترینیوس Veterinus یونانی به معنای پزشک اسب بوده است. پس از عصر مغول اوضاع ایران بسیار نابسامان شد و به دامپزشکی نیش و کنایه ها زده می شدمثلا شیخ اجل سعدی در مورد کسی که مریض شد و به جای آنکه نزد پزشک برود نزد بیطار می رودبا کنایه صحبت می کند.  البته دانشمندانی هم بودند که برای دامپزشکی احترام قائل بودند.نویسنده قابوسنامه بیطاری را دانشی مکرم می داند. فخر مدبر که از دانشمندان بزرگ و نوادگان سلطان محمود غزنوی بوده است در کتاب"آداب الحرب والشجاعة" می نویسد، اگر کسی بیماری اسب را نداند بسان نادانان محسوب می شود. چون خودشان اسب سوار بودند و اسب بیمارمی شد و دسترسی به بیطار نداشتندباید خودشان اسب بیمار را معالجه می کردند. حکیم مؤمن تنکابنی حکیم باشی دربار شاه سلیمان صفوی در کتاب "تحفه" که بسیار معروف است، در دو فصل به بیطره (بیماری اسب) و بیزره (بیماری پرندگان شکاری) می پردازد. او می نویسد، خودم از راه تجربه به بیماریهای اسب پی بردم و آنها را درمان کردم واز روی کتابهای دیگر ننوشتم. بنابراین،  اگر لازم می شد پزشکان بزرگ حیوانات را هم مداوا می کردند. اینکه شخصی گفته است، بیماری چشم درد داشت و از روی نادانی نزد بیطار رفت و داروی اسب گرفت و نابینا شد، آزار دهنده است. فخر مدبر می گوید، داروی اسب همان داروی انسان است منتهی مقدارش کمتر می شود.دامپزشکی ایران و یونانیان توجه بیشتر به اسب بود. گاو و گوسفند فراوان بود و معالجه آنها را بیطارهای ده انجام می دادند ولی بیطار­های با سواد در مراکزی که اسب و شتر بود کار می کردند. تاج کبری زاده می گوید: بیطاری از مهمترین ارکان اسلامی است زیرا حج و جهاد بر پشت شتران انجام می شود. بیطارها در زمان صفویه میر آخور صحرا و از سرداران بزرگ بودند و در جلوی لشگریان حرکت می کردندتا اگر در جنگها اسبی مریض شد معالجه کنند. در دوره قاجار، انحطاطی در دامپزشکی و حتی پزشکی ایجاد شد. تشکیلات دامپزشکی در سال 1304 با شیوع طاعون گاوی آغاز شد­ و بعد دفع آفات حیوانی و مؤسسه رازی و سپس دانشکده دامپزشکی در سال 1316 تشکیل شدند. فقط مشکل اینجاست که دانشکده ها بیش از حد دانشجو می گیرند و این کار باعث بیکاری دامپزشکان می­ شود. مشکل دیگر برخی از تفکرات غلط است. بسیاری از بیماری های انسان و دام مشترک است. برخی تصور می کنند اگر حیوان از بین برود، بیماری انسان هم از بین می رود. درست است که شروع بیماری از دام است و به طور تصادفی به انسان منتقل می شود ولی چنانچه دام از بین برود، میکروب ها سیر تحول خود را طی می کنند و جای خود را تغییر می­ دهند و به سراغ انسان می روند. پس محیط زیست حیوانات باید سالم بماند چرا که برای سلامت انسان ها بسیار مهم است. تعدادی از دانشجویان دامپزشکی لیون قبل از انقلاب به ایران می­ آمدند و با ما پایان نامه می­ گرفتند. ما از آنها خیلی عقب نبودیم. الان هم نمی­ گوییم خیلی برتر هستیم ولی خیلی عقب نیستیم و از لحاظ کیفیت خوبیم. با توجه به مجموعه مشکلاتی که دولت با آن سر و کار دارد، در مورد دامپزشکی هم این مشکلات به چشم می خورد.مسئولان کار خود را می کنند ولی متأسفانه بیماری های تب برفکی هم هست. محیط زیست و تغذیه دامها باید مناسب باشد زیرا روز به روز خطر بیماریها به علت آلودگی هوا و خشکسالی بیشتر می شود. باید مؤسسات علمی مانند مؤسسه رازی را که جزو بنیانهای علمی هستند، حفظ کنیم. باید کوشش کنیم که خود را با شرایط مربوط به بیماری ها تطبیق دهیم. برای همین منظور، کنفرانس تطابق با بیماری ها­ی دامی را برگزار کردیم. همچنان که علم انسان پیش می رود، عوامل بیماری زا و واگیر در اثر موتاسیون (جهش) با ما مقابله می کنند پس ما هم باید با آنها مقابله کنیم و این جنگ و جدال بین بیمار و بیماری، سنت خلقت و دائمی است».

تهیه و تنظیم: بردیا برهان مهر

روابط عمومی فرهنگستان علوم