همایش «آسیب شناسی و موانع تحقق شاخص­ های علم، فناوری و نوآوری در توسعه پایدار کشور»  در مرکز مطالعات علم و فناوری فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با ارائه هشت سخنرانی و دو ساعت جلسه میزگرد برگزار شد. در افتتاحیه همایش بعد از خوشامدگویی آقای دکتر حسن ظهور رئیس مرکز، آقای دکتر محمد اخوان دبیر همایش گزارشی از کارگروه شاخص ‌های علم، فناوری و نوآوری مرکز ارائه کرد و در ادامه اظهار داشت که حدود 15 مرکز مطالعه شاخص‌ ها در کشور فعالند ولی شاخص ‌های ملی یا بومی مربوط استخراج نشده ‌اند و اینکه تا چه حد شاخص‌ های بین‌المللی با قوانین کشور امکان انطباق دارند مورد سؤال جدی است. سپس آقای دکتر رضا مکنون معاون مرکز مطالعات علم و فناوری فرهنگستان علوم در مورد ضرورت ورود علم و فناوری به ساختار سیاستگذاری کشور، وضعیت دانشگاه آینده و ملاک ­های مربوط به شاخص­های علم و فناوری مطالبی را بیان کرد.

اولین سخنران همایش آقای دکتر محمدصادق خیاطان از معاونت علمی و فناوری ریاست­ جمهوری و دانشگاه شهیدبهشتی بود که مطالبی را پیرامون نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور بیان کرد. ایشان همچنین بر نظام یکپارچه ارزیابی و پایش علم و فناوری برای داشتن سیاستگذاری هوشمندانه تأکید کرد و نداشتن متولی مشخص در نظام پایش چه در تحلیل و چه در جمع­ آوری را از مشکلات اساسی برشمرد. آقای دکتر خیاطان در پایان، گزارش ارائه ­شده توسط شورای ­عالی انقلاب فرهنگی در مورد شاخص ­های انسانی، کتب، اختراعات و غیره را تبیین کرد. پس از ایشان، آقای دکتر کیومرث اشتریان از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، مطالبی را در مورد داده­ کاوی شاخص­ های علم، فناوری و نوآوری بیان کرد و ضمن تأکید بر یکپارچگی داده­ های جدید و سنتی جهت تولید اطلاعات با کیفیت بالا، درباره عوامل مهم انقلاب داده ­ها و چالش­ های ناپیدایی داده ­ها سخنانی ارائه نمود و انحصار آمار در دست هر گروهی حتی دولت را غلط دانست.

در ادامه آقای دکتر ناصر باقری ­مقدم از مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور مطالبی را درباره مدل­ های بین ­المللی شاخص ­های علم، فناوری و نوآوری و پیشنهاد مدلی مناسب برای کشور ارائه کرد و برخی از مشکلات مربوط به شاخص ­ها را برشمرد، از جمله اینکه: ما هنوز در مورد یک مدل مفهومی جامع و مانع به توافق نرسیده ­ایم و شاخص ­های ما با اهداف کلیدی ما ارتباط ندارد. ایشان اجمالاً بعضی از مدل ­های ارزیابی علم، فناوری و نوآوری را معرفی نمود.

سخنران بعدی آقای دکتر علینقی مشایخی از دانشکده مدیریت دانشگاه صنعتی شریف بود که در مورد ضرورت استراتژی و اصلاح نهادها برای توسعه علم و فناوری مطالبی ارائه کرد و با نمایش نمودار برخی از چالش ­ها را برشمرد، از جمله: سهم زیاد دولت در هزینه­ های تحقیق- رشد تولید مقاله و توقف رشد- کاهش ثبت اختراعات از سال 87 به بعد- تعداد زیاد اولویت ­ها و راهبردها و نامشخص بودن منابع لازم در نقشه جامع علمی. ایشان با بیان اینکه باید یک هدف و استراتژی در تعیین اولویت ­ها و تمرکز در راهبردها داشته باشیم تا بتوانیم سازوکارهای رشد و توسعه را مستقر کنیم، بر تعامل سه نهاد اصلی در راه ­اندازی سازوکار اقتصادی یعنی دانشگاه ­ها، بنگاه ­های اقتصادی و دولت تأکید کرد.

آقای دکتر بهزاد قره­ یاضی از مرجع ملی و انجمن ایمنی زیستی کشور سخنانی را درباره شاخص­ های علم و فناوری، فناوری هراسی و توسعه علمی و اقتصادی کشور بیان کرد و ویژگی­ های عمومی انتخاب شاخص را برشمرد، از جمله: کمی و قابل اندازه­ گیری بودن شاخص و اینکه صرفاً توصیفی نباشد- ایجاد امکان پایش وضعیت پیشرفت علمی کشور در حال حاضر و در طول اجرای برنامه- سمت دهی به سوی بهبود کیفیت و افزایش بهره­ وری و خروجی. ایشان در پایان سخنرانی، راهکارها و پیشنهادهایی را ارائه کرد که عبارتند از: توافق بر استفاده از شاخص­ های واحد برای رسیدن به پایش علم و فناوری نظام – ترویج علم و تربیت- مقابله با شارلاتانیزم علمی- ایفای نقش فصل ­الخطابی در علم و فناوری از سوی فرهنگستان علوم.

سخنران بعدی آقای دکتر سپهر قاضی ­نوری از دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشکده تربیت مدرس بود که درباره ارزیابی فرآیند نوآوری دستگاه­ های ملی با نگاهی یکپارچه، مطالبی را بیان کرد و ملاحظاتی را درباره نمودار داشبورد ارزیابی گروه سازمانی دانشگاه ­ها و پژوهشگاه ­ها ابراز داشت.

سخنران بعدی آقای دکتر باقری ثالث به نمایندگی از آقای دکتر سیدمجتبی خیام نکویی از شورای ­عالی انقلاب فرهنگی بود که درباره نقشه جامع علمی کشور و شاخص­ های هدفگذاری شده مطالبی بیان کرد. ایشان ضمن معرفی ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور، بر اهم وظایف مصوب برای این ستاد که در حوزه سیاستگذاری و نظارت و ارزیابی است و نه اجرا، تأکید کرد. همچنین، اعضای ستاد را نام برد و چارت سازمانی ستاد و وظایف سه معاونت آن را شرح داد.

آخرین سخنران همایش آقای دکتر رضا مجدزاده از دانشگاه علوم پزشکی تهران و مرکز تحقیقات بهره برداری از دانش سلامت بود که درباره میزان آمادگی برای تحقق نقشه جامع علمی کشور مطالبی را ارائه کرد. ایشان برای گام برداشتن در راه اقتصاد کلان، داشتن جامعه دانش ­بنیان را مهم ارزیابی کرد. صفات جامعه دانش ­بنیان را داشتن انسان ­های فرهیخته، تربیت، روحیه آزاداندیشی و اخلاق دانست. راهبرد ملی توسعه علم و فناوری را توسعه فرهنگ مطالعه و بالا بردن سواد عمومی برشمرد. همچنین بر اهمیت قائل شدن برای مردم و کننده کار و نیز پیوند میان شورای ­عالی انقلاب فرهنگی و سطوح دانشگاهی و هیأت علمی، تأکید کرد.

بالاخره، یک جلسه دوساعته میزگرد با موضوع جامع‌نگری و درهم‌ تنیدگی در مقوله شاخص ‌های علم، فناوری و نوآوری در توسعه پایدار کشور با شرکت جمع بزرگی برگزار شد که در آن مسله شاخص ‌ها از دیدگاه‌ های مختلف مورد بحث و ارزیابی قرار گرفت.

در پایان، آقای دکتر اخوان، در جمع ­بندی مباحث مطروحه، بر لزوم توجه به دو موضوع تأکید کردند: (1) شاخص ‌های بسیار با اهمیت بهره ‌وری و کیفیت در کنار شاخص ‌های کمی، و (2) داشتن یک جامع‌ نگری در موضوع به علت درهم ‌تنیدگی مباحث، زیرا نمی ­توان در مورد شاخص‌ های علم، فناوری و نوآوری در توسعه پایدار نظر داد بدون آنکه بحثی از روابط و شرایط اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، حقوقی، اقتصادی و روابط بین ‌الملل کشور به میان آورد.

روابط عمومی فرهنگستان علوم