اندر نکوهش خود برتر بینی قدسی
سخنرانی آیت الله دکتر محقق داماد در نشست جانبی سالانه سازمان ملل
کنفرانس بین‌المللی «ادیان برای صلح» با حضور و سخنرانی آیتالله دکتر سیدمصطفی محققداماد رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم روزهای در نیویورک برگزار شد. سازمان ملل متحد سالیانه نشست های جانبی در موضوعات مختلف برگزار میکند و مدیریت و برگزاری این نشست ها به مؤسسات غیر‌دولتی مستقل واگذار میشود. مؤسسه بین‌المللی ادیان برای صلح امسال نیز یک نشست دو روزه برای سازمان ملل برگزار کرد و آیتالله دکتر سیدمصطفی محققداماد رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم به عنوان عالم شیعه به این سخنرانی دعوت شد و در این اجلاس حضور یافت. استاد محققداماد در این همایش دو روزه دو سخنرانی در دو میزگرد با عنوان «نقش ادیان و توسعه پایدار و محیطزیست» و «کرامت مشترک: باورهای دینی و آزادی عقیده» ایراد کرد. روز دوم این همایش بین‌المللی با حضور اندیشمندان و متفکرانی دینی در کنار نمایندگان پارلمانهای سراسر جهان از کشورهای مختلف در جوار مقر سازمان ملل در نیویورک آغاز به کار کرد و مراسم افتتاحیه این نشست با سخن آقای بانکیمون دبیرکل سازمان ملل افتتاح شد. هدف از این کنفرانس تأیید هماهنگی و همسازی بین ارزشهای زیربنایی اهداف توسعه پایدار (SDGs) و ارزشهای ادیان بزرگ جهان بود. برگزاری این کنفرانس یک هفته قبل از تصویب نهایی اهداف توسعه پایدار (SDGs) توسط رهبران جهان صورت می‌گیرد و نمایندگان بزرگ ادیان جهان در نظر دارند تا این برنامه را از منظر اخلاقی و دینی در کنار دیپلماتها و کارشناسان توسعه بررسی کنند. رهبران دینی طی یک اعلامیه عمومی حمایت خود از اهداف توسعه پایدار (SDGs) را در نهایت اعلام می‌کنند.
آیتالله دکتر محققداماد در روز دوم با سخنرانی خود تحت عنوان «اندر نکوهش خودبرتربینی قدسی» میزگرد دوم را آغاز کرد و در ادامه با رهبران دینی اهل سنت و نیز مسیحی، یهودی، بودایی و هندو به بحث و گفتگو نشست. مشروح سخنان رئیس گروه علوم اسلامی فرهنگستان بدین شرح است:
«در زمان معاصر که در قسمتهایی از جهان درگیریهای دینی فزونی یافته و روزانه انسانهای زیادی به خاک و خون کشیده شده و گروههای کثیری بیخانمان و زنان و کودکانی از سرپناه خویش آواره بیابانها میشوند، این اتهام متوجه ادیان است که درگیری و نزاع مقتضای ذات تعلیمات دینی است زیرا به موجب تعلیمات دینی انسانها به مؤمن و کافر و جوامع به خودی و ناخودی تقسیم میشوند و همین امر آغاز جدایی، کشمکش، عداوت و نزاع است. وظیفه اصلی عالمان دینی در عصر حاضر تلاش و سعی برای رفع این اتهام است. تحقق این مقصود و پاککردن دامن ادیان از این نسبت زشت و کریه کار آسانی نیست و به نظر اینجانب دو مرحله دارد. نخست باید از بعد نظری منابع دینی را بازخوانی و از آن تفسیری نو ارائه نمود. مؤمن و کافر یعنی چه؟ آیا این کلمات در تمام زمانها و همه شرایط معنا و مفهوم واحد داشته و دارد یا آنکه متفاوت است و برای دستیابی به آنها بایستی به شرایط کاربردی و زمان و مکان آن توجه کرد؟ و پس از آن بایستی این حقیقت را برای پیروان ادیان تبیین نمود که در جهان معاصر برای دستیابی به تعالی، رشد و تکامل اخلاقی که مقصود نهایی تعالیم ادیان و انبیای الهی است جز همزیستی انسانی و پذیرفتن دیگران و رعایت حقوق و آزادیهای آنان، از جمله آزادی فکر، عقیده و بیان راهی دیگر پیش روی ما وجود ندارد و آن سوی این راه و انحراف از آن، عداوت، جنگ، خونریزی، هلاکت و سرانجام انزوای ادیان خواهد بود.
در قرآن مجید یک آیه وجود دارد که وحدت خانواده بشری را اعلام نموده و به نظر من خطمشی زندگی دینی را تعیین کرده است به شرح زیر: يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ و َأُنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّأَ كْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّاللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ (الحجرات/ 13): اى مردم! ما شما را از مردى و زنی آفريديم و شما را گروهها و قبيلهها كرديم تا يكديگر را بازشناسيد، بىگمان گرامى ترين شما نزد خداوند پرهيزگارترين شماست، به راستى خداوند دانايى آگاه است. همانطور که ملاحظه میکنید در این آیه سه نکته مهم وجود دارد:
1- مخاطب این آیه عموم انسانها هستند و نه فقط جامعه مؤمنان و یا مسلمانان.
2- این آیه همه انسانها را عضو یک خانواده واحد بشری دانسته و پدر و مادر همه آنان را یک مرد و زن برشمرده است.
3- تعارف یعنی شناسایی حقوق اعضای خانواده واحد بشری هدف خلقت انسانهاست.
4- آیه شریفه با ارزشترین فرد انسانی نزد خداوند را با تقواترین آنها دانسته و ناگفته پیداست تقوا در این آیه شریفه تقوای درون دینی نیست. مراد از تقوا در این آیه رعایت همان اصل مطرحشده در صدر آیه یعنی احترام به اعضای خانواده بشری و تعارف و شناسایی حقوق دیگران و نادیده گرفتن خود برتربینی قومی، نژادی و حتی فکری است. تمایز ایمان و کفر نزد خداوند محاسبه میشود و در حقوق شهروندی و اینجهانی تأثیری ندارد. هیچ گروهی نباید خود را فرزند خدا و یا با ختم نبوت خود را نماینده خاص خدا بداند و دیگران را به دیده حقارت بنگرد و او را به اطاعت خویش وادارد.
در قرآن مجید به صراحت عناوینی از قبیل فرزندان خدا، دوستان خدا و اولیاء خدا برای خویش دانستن و از این رهگذر خود را برتر از دیگران دیدن را نفی کرده و مخالف توحید دانسته است.
و َقالَتِ الْيَهُودُ وَ النَّصارى نَحْنُ أَبْناءُ اللَّهِو َأَحِبَّاؤُهُ قُل ْفَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُمْ بَلْ أَنْتُ مْبَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما وَ إِلَيْهِ الْمَصيرُ (مائده/18)؛ یعنی: یهود و نصاری خود را فرزندان و دوستان خدا و از این رهگذر خود را معاف از هرگونه بازخواست دانستند، این اشتباهی بزرگ است. آنان بشر و همانند سایرین هستند. عفو و عذاب بدست خداوند است و آسمان و زمین در اختیار اوست و هیچکس در این امر امتیازی ندارد. قُلْ يا أَيُّهَا الَّذينَ هادُوا إِنْ زَعَمْتُمْ أَنَّكُمْ أَوْلِياءُ لِلَّهِ مِنْ دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ كُنْتُمْ صادِقينَ (الجمعه/ 6)؛ بگو: اى يهوديان! اگر میپنداريد كه از ميان مردم، تنها شما دوستان خداونديد، اگر راست مىگوييد پس باید متمایل به مردن باشید.{در حالی که همیشه از مرگ نگرانید}
مقتضای توحید سلب هرگونه پرستش است و پرستشِ وابستگیهای خود و خودی از زشتترین چهرههای شرک محسوب است.
أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ أَفَأَنْت َتَكُونُ عَلَيْهِ وَكيلاً (الفرقان /43).
خودبرتربینی قدسی توالی فاسده و آثار شومی دارد. یکی از آن آثار که زندگی را بر خود و دیگران سخت و تلخ میسازد این است که چنین شخصی همواره احساس وظیفه الهی میکند که دیگران را ارشاد و افکار فرآورده خویش را که حق مطلق میداند بر دیگران تحمیل نماید و در صورت مقاومت با آنان بستیزد و از این رهگذر به خیال آنکه آنان را به بهشت برین واصل کند زندگی آنان را را به جهنمی سوزان تبدیل سازد. سعدی شاعر نامدار ایرانی اینگونه برتربینی را «شرک تقوا نام» عنوان داده یعنی این خصلت شرکی است که پوشش تقوا دارد:
برخیز تا یک سو نهیم این دلق ازرق فام را بر باد قلاشی دهیم این شرک تقوا نام را».
****
روابط عمومی فرهنگستان علوم
